HAZ VE NİYAZ
âşıkane mesnevi
Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî (d. 1175/76/1762/63 - ö. 1242/43/1827/28)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Dünbülî’nin âşıkane eseri. Mesnevi nazım şekliyle yazılan bu eser hezec-i müseddes-i mahzûf bahrinin mefâîlün mefâîlün mefâîl vezni ile kaleme almıştır. Bu eseri Nizâmî-i Gencevî’nin Hüsrev vü Şîrîn, Mollâ Câmî’nin Leylâ vü Mecnûn, Vahşî-i Bâfkî’nin Ferhâd û Şîrîn adlı âşıkane mesnevilerini örnek alarak kaleme almıştır. Müellif mukaddimede adının yaşamasını ve sesinin alemde kalıcı olmasını isteyen kimsenin âşıkane kıssa söylemesi gerek diyerek bu eserin yazılış sebebini beyan etmiştir. Tüccar Niyâz ile Mısır şehzadesi Nâz’ın aşkının anlatıldığı eserde, Ferîdûn, Kâvus, Siyâveş, Selem, Tûr, Îrec, Efrâsyâb, Hz. Yakub, Hz. Yunus, Hz. Meryem’in adları zikredilmiş, ayetlerden iktibas ve telmih yoluyla istifade edilmiştir. Niyâz ile Nâz’ın birçok badireden sonra birbirlerine kavuştuğu eserde Nâz, Niyâz, Sevgi, Muhabbet, Vefa ve Korku kahraman olarak yer almıştır. Hicâz, segâh, selmek, hisâr gibi mûsîkî, semâ, vecd, cezbe, şevk, tecrîd gibi tasavvufî, güneş, kamer, yıldız, Satürn, Jüpiter gibi astronomi kavramların zikredildiği eserde az da olsa Arapça ve Türkçe kelimelerden istifade edilmiştir. Müellife göre aşk ilk önce kolay görünür, daha sonra zorlaşır, aşk sıkıntıları artırır, aşk ezelidir, aşkın kederi kemâlin ana kaynağıdır. Eserin başında Allah övülmüş ve Hz. Peygamber ile Hz. Ali methedilmiştir. Eser âşıkane olmasına rağmen şair hikmet ve övgüye de yer vermiştir. 2933 beyitten oluşan eserde âşık olmak, güzel yüzlülere nazar etmekten kaçınmak, Allah’ın lütfuna güvenmek, maddi ve nefsanî heveslerden sıyrılmak, ilim, hikmet ve dinden istifade etmek, Allah’tan korkmak, edepli olmak, gıybet, kötü söz, nefs-i emareden uzak durmak tavsiye edilmiştir. Birçok şair gibi Dünbülî de eserinde edebî sanatlardan yararlanmıştır. Eserin bir nüshası Tebriz Milli Kütüphanesi’ndedir (nr. 2816). Bu nüshada Dünbülî’nin Selîm ü Silmî adlı mesnevisi de bulunmaktadır.

Şairin biyografisi için bk. “Meftûn, Abdürrezzâk Dünbülî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/meftun-abdurrezzak-dunbuli

Eserden Örnekler


بگتا این شه خوبان نیاز است                    که با خورشید و مه سرگرم ناز است 

بگی گفتا به آن محزون ناکام                     که ای بیهوده گرد بی سرانجام

ز یک دیدن بشد از دست کارش                برفت از کف عنان اختیارش

چو شاهی سر به شاهی برفرازند              نه عیب است از گدایان را نوازند

صبا چون زلف خوبان تتاری                   به عالم هر نفس در مشکباری

غرض ز آن قصه ماه پرنیا پوش             در آن حالت چو می زد دلش جوش

درآمد موکب عشق از کمین گاه           در آقلیم دلش افراخت خرگاه 

سپاهش شور و شوق و ناتوانی           سرشک ظاهر و آه نهانی 

Kaynakça


Alîzâde, Müctebâ Safer (1389). “Mesnevî-i Abdürrezâk Bîg Dünbelî-i Hoy.” Peyâm-i Bahâristân. 10 (1): 1-21.

Hüseynî, Nâsrüddîn Şâh ve Ferhâd Felâhethâh (1353). “Berresî-i Bûtîkâ-i Abdurrezâk Bîg Dünbülî der Mesnevîhâ-i Nâz u Niyâz ve Selîm ü Silmî.” Zebân ve Edebiyât-i Farsî Neşriyye-i Dânişkede-i Edebiyât ve Ulûm-i İnsânî-i Dânigâh-i Tebrîz. 89 (215): 9-26.

Kurtuluş, Rıza (2016). “Dünbülî” Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay. 352-353.

Yelmehhâ, Ahmed Rızâ (hzl) (1395). Selîm ü Silmî. Tahran: Neşr-i Nov.

Atıf Bilgileri


Kaska, Çetin. "HAZ VE NİYAZ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/haz-ve-niyaz. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HADÂYIKU’L-CİNAN Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
2 HADÎKA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
3 RAVZATÜ’L-ÂDÂB VE CİNNETÜ’L-ELBÂB Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
4 HAKÂYİKU’L-ENVÂR Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
5 HADÂYIKU’L-ÜDEBA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
6 NİGARİSTAN-İ DARA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
7 TECRÜBETÜ’L-EHRÂR VETESLİYETÜ’L-EBRÂR Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
8 MAÂSİR-İ SULTANİYYE Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
9 CÂMİ‘-İ HÂKÂNÎ Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
10 DÎVÂN (MEFTUN) Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
11 HÜMÂYÛN-NÂME Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
12 SELİM VE SELVİ Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
13 TECNİSLER Ali, Göyçeli Araş. Gör. Dr. Orhan Baldane
Görüntüle
14 DÎVÂN (MERÂGÂYÎ) Dehil-i Merâgâyî Diğer Çağla YILMAZ
Görüntüle
15 HOPHOPNAME Sâbir, Mirza Ali Ekber Tahirzade Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu
Görüntüle