İran asıllı Habîb Mirza Efendi’nin hattatlara dair biyografik eseri. Müellif mukaddimede, uzun zamandır yazmayı planladığı eserinin bitiminin Sultan Abdülhamid dönemine rastladığını ifade etmektedir.

Hat ve Hattâtân, hattın ortaya çıkışı, özellikleri, gelişimi, özellikle Arap hattının menşei ve kaynağı, hat sanatına hizmet edip geliştiren hattatların hayat hikâyeleri ile eserleri, hattın gereklerinden olan tasvir, tezhip ve cilt konusundaki meşhurların hayat hikâyelerini içermektedir. İran asıllı hattatlarla ilgili bilgileri kendisinin hazırladığını belirten yazar, 1202/1788 yılına kadar gelen Osmanlı hattatları ile ilgili bilgileri yazarken Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin Efendi’nin Tuhfe-i Hattâtîn, Nefes-zâde İbrahim Efendi’nin Gülzâr-ı Savâb ve Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Menakıb-ı  Hünerverân isimli eserlerinden yararlanmıştır. 1202/1788'den sonra yetişmiş olan hattatlarla ilgili bilgileri ise mezar taşlarından elde ettiği bilgilerle tamamlamıştır.

İki bölüm üzere inşa edilmiş olan eserin ilk bölümünde özellikle talik hatla yazan İran hattatlarının, ikinci bölümünde ise sülüs ve nesih hatlarla yazan Osmanlı hattatlarının hayat hikâyelerine yer verilmiştir. Ayrıca okuyucunun istifade etmesi amacıyla Osmanlı hattatları bölümüne İbni Bevvâb’ın Kaside-i Râiyyesi ile Sincârî’nin Mücevvidü’l-Bidâ‘e isimli eserleri, İran hattatları bölümüne Meşhedî’nin Manzûme-i Fârisî'si nakledilmiştir.

1305/1888 yılında İstanbul'da Matbaa-i Ebuzziyâ’da basılmış olan eser üzerine bir yüksek lisans tezi yapılmıştır (Kınlı 2007). Ayrıca Hat ve Hattâtân’ın ikisi Farsça, biri Fransızca olmak üzere üç tercümesi bulunmaktadır. Eserin iki Farsça tercümesinden ilki Celâleddin Muhdes Emevî tarafından yapılmış ancak basılmamıştır. İkinci tercüme Rahim Çavuş Ekberî tarafından yapılmış ve Tahran’da basılmıştır. Hattâtân ve Minyaturistha-yı Şarkî-i İslâm ismiyle Clement Huart tarafından yapılan Fransızca tercümesi ise 1908 yılında basılmıştır (Kaska 2019: 544).

Yazarın biyografisi için bk. “Habîb, Mirza Habîb Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/habib-mirza-habib-efendi-isfahanli