Nabizade Nazım’ın 1308/1892 yılında müstakil olarak basılan uzun hikâyesi. Eser, “Kariînime” başlıklı önsözle birlikte yayımlanmıştır. Bu önsöz, Nabizade Nazım’ın roman ve hikâye arasındaki farkı göstermesi ve hikâye kurgusundaki realist, natüralist unsurları vurgulaması bakımından önemlidir. Millî bir hikâye olarak takdim ettiği Haspa’nın önsözünde yazar, hikâye ile roman arasındaki temel farkı ayrıntının derecesiyle açıklar. Romanın bir olayın ayrıntılı bir şekilde hikâyesi olduğunu belirtir, bu ayrıntılarla olay ve kişiler üzerine okuyucunun ilgisinin çekildiğini ifade eder. Hikâyenin ise vakanın canlı noktalarının seçilerek söyleneceklerin birkaç sayfada söylendiği bir tür olduğunu dile getirir.

Haspa, Behzat isimli kırklı yaşlarında evli ve bir çocuk babası bir adamın, vapur seyahatinde tanıdığı on iki yaşındaki Şahinde’ye gönlünü kaptırmasını konu alır. Behzat, geçici görevle gittiği memuriyetinden dönerken, Şahinde’nin babası Galip Bey ve ailesi de onunla aynı vapurdadır. Behzat, yolculuk esnasında vaktinin çoğunu aynı zamanda akraba olduğunu öğrendiği Galip Beylerle geçirir. Özellikle Haspa adını taktığı Şahinde’yle adeta dost olurlar. Behzat zamanla Şahinde’ye gönlünü kaptırır. Ancak Şahinde ona karşı sadece çocukça bir dostluk ve sevgi beslemektedir. Şahinde’nin yaşının küçüklüğü, kendisinin evli ve çocuklu olması gibi sebeplerden ötürü bu durumdan oldukça utanan Behzat, kendini Haspa’dan uzak durmaya mecbur kılmak için Galip Bey’i kızını yatılı okula vermeye ikna eder.

İstanbul’a döndüklerinde Şahinde yatılı okula verilir. Behzat’ın Şahinde’ye karşı hisleri zamanla azalır ve bir yılın sonunda bu hisler tamamen ortadan kalkar. Dört yılın sonunda Şahinde mezun olur ve artık evlenme çağı gelmiştir. Kısmetleri içinden uygun bir aday seçilerek evliliğe karar verilir. Şahinde, nikâhta vekalet için Behzat’ı seçer. Bu durum Behzat’ın yok olduğunu düşündüğü duygularının aslında bitmediğini ortaya çıkarır. Ancak Behzat, Şahinde’nin geleceği ve bir felakete sebep olmamak için, duygularını bastırarak vekaleti kabul eder.

Türk Edebiyatı’ndaki erken bir Lolita sayılabilecek olan Haspa, büyük ihtimalle yazarın 1890’da “Ravi” mahlasını kullanarak Tercüman-ı Hakikat’e gönderdiği yazılarda Ahmet Mithat’la girdiği tartışmanın bir ürünüdür. Bizde roman namına layık telif veya tercüme hiçbir eserin bulunmadığını söylediği bu tartışmada roman ve romancıya dair dile getirdiği görüşleri itibarıyla Nabizade Nazım’ın realist-natüralist romandan yana olduğu anlaşılır. Nabizade’nin Haspa’nın önsözünde Behzat ve Şahinde’nin duygu ve eylemlerinin sebeplerini fizyoloji ve tecrübeyle açıklaması, hikâyenin sonunda romantizme tepki olarak Behzat’a yaptırdığı seçimle bir felaketin önüne geçmesi yazarın bu tavrının sonucudur. Bununla birlikte vapurda Behzat ve Galip Beylerden başka Türk’ün olmaması ve onların da akraba çıkması gibi tesadüfler, nadiren de olsa yazarın Behzat’a acıyan ifadelere yer vererek kendini gizleyememesi, kahramanların genel itibariyle yüzeysel çizilmesi gibi durumlar, hikâyedeki realist tavrı zedelemektedir. Haspa, kendisi de bir eğitimci olan Nabizade’nin kız çocuklarının eğitimi konusunda ifade ettiği düşünceler bakımından da dikkate değer bir hikâyedir.

Nabizade Nazım’ın biyografisi için bk. “Nabizade Nazım”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nabizade-nazim