Yûsuf-ı Meddâh'ın yazdığı belirtilen Farsça eser. Bazı araştırmacılar manzumenin Varka ve Gülşâh müellifi Yûsuf-ı Meddâh'a aidiyetine kuşkuyla yaklaşmakta, ancak isim vermemektedirler (Smith 1976: 6; Köktekin 2007: 7). Turgay Şafak ise bu şairin Erzincanlı Yûsufî olduğunu ileri sürmektedir (2015: 104). 699/1300 yılında tamamlanan Hâmûş-nâme'nin tespit edilen iki nüshası bulunmaktadır. Bunlardan ilki Köprülü Kütüphanesi, 1597 numarada kayıtlı yazmanın 100b-104a sayfaları arasındadır (Ateş 1945: 120). Diğeri ise Köprülü Kütüphanesindeki nüshadan Feridun Nafiz Uzluk tarafından 27 Ocak 1945’te istinsah edilmiş olan ve Selçuklu Araştırmaları Merkezinde  yer alan nüshadır (Kurtuluş 2016: 22). 

Aruz vezninin “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıbıyla ve mesnevi nazım şekliyle yazılan Hâmûş-nâme 383 beyitten müteşekkildir (Kurtuluş 2016: 21). Bir dîbâce, on hikâye ve hâtimeden meydana gelen eserin girişinde klasik mesnevi tertibine uygun olarak münacat, naat ve dört halifenin övgüsü bulunmaktadır. Sebeb-i telif bölümünde müellif eserin yazılış sebebini, boş bulunduğu anda ağzından çıkan bir sözün kötü niyetli insanlarca yayılması ve bu yüzden dostlarıyla arasının açılması şeklinde özetlemiştir. Sebeb-i telifin ardından “Der-Melâmet-i Zebân” başlığı altında dilin afetleri ve susmanın faziletlerinden bahsedilip esas muhtevayı teşkil eden hikâyelere geçilmiştir. Mesnevide anlatılan on hikâye yersiz konuşmanın insanın başına getirdiği felaketlerin yanı sıra susmanın önemi hakkında nasihatleri ve bunlardan alınacak ibretleri muhtevidir (Şafak 2015: 105-107). Bu hikâyeler, Kur’an ve hadislerle desteklenerek dönemin bazı olaylarıyla ilişkilendirilmiştir. Eserin sonunda “Der-Hatm-i Kitâb ve Târîheş” başlığı altında Yûsufî, yaşadığı üzüntüyü ortaya koymak amacıyla eserini üç günde kaleme aldığını, hacimsiz ve muhtasar olsa da eserinin itibar göreceğini dile getirmiştir (Kurtuluş 2016: 21).

Fuad Köprülü, manzumedeki sekizinci hikâyenin meşhur Cimri hadisesine, dokuzuncusunun da Niğde’deki Hatîroğulları isyanına ait olduğunu vurgulayarak Anadolu’da siyasi anarşinin son haddine vardığı bir dönemde Hâmûş-nâme gibi bir eserin yazılmasını oldukça manidar görmüştür. Zira hikâyede doğrudan Selçuklu hanedanı lehine yazılan yarı resmî mahiyetteki İbn Bîbî'nin ve Aksarâyî'nin tarihlerinde bulunmayan Cimri lakaplı saltanat davacısının ilk zamanlarına ait bilgiler bulunmaktadır. Köprülü’ye göre bu husus, tasavvufi mahiyette kaleme alının küçük bir edebî eserin tarihe nasıl kaynaklık edebildiğini göstermesi açısından dikkat çekicidir (Köprülü 1943: 446). Bu yönüyle Hâmuş-nâme’nin dinî-didaktik bir mesnevi olmasının yanında yazıldığı dönemin sosyal, siyasal ve kültürel yönlerini yansıtan bir tarihî vesika niteliğinde olduğunu söylemek de mümkündür (Kurtuluş 2016: 21).

Hâmuşnâme üzerine bir yüksek lisans çalışması (Kurtuluş 2016) yapılmıştır. Turgay Şafak ise bir incelemeyle birlikte eseri önce makale (2015), daha sonra da kitap (2020) olarak neşretmiştir.

Şairin biyografisi için bk. "Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi