- Yazar Biyografisi (TEİS)
Akşemseddin, Şemseddin Mehmed - Madde Yazarı: Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
- Eser Yazılış Tarihi:856/1452
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Arapça
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:01/08/2022
HALL-İ MÜŞKİLÂT (AKŞEMSEDDİN)
tasavvufi meselelerAkşemseddin, Şemseddin Mehmed (d. 792/1390 - ö. 863/1459)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Müellifin, "Sufîlere yapılan saldırı ve ithamların defedilmesi" anlamına gelen eseri. Defu'l-Metâ'ini's-Sufiyye ya da Hallü Müşkilât olarak da kaynaklarda geçmektedir. Eser, başta Şeyh-i Ekber Muhyiddin-i A'rabî olmak üzere küfür ve ilhadla suçlanan sûfiler hakkındaki tenkitlere cevap ve tasavvufi meselelere izah niteliğindedir (Akşemseddin 1452, Yakıt 1990: 22-23, Reis 2014: 37).
Akşemseddin’in sûfilerle ilgili tenkitlere verdiği cevapların ana başlıkları şöyledir:
1. Sûfilerin kıyafetleriyle ilgili tenkitler
2. Sufilerin şeyhlerinin ellerinden hırka giymeleri ve biatları
3. Sûfilerin vecd halinde kendilerinden geçmeleri ve şuurlarını kaybetmeleri
4. İnsanlardan maddi yardım istemeleri ve emirlerin hediyelerini kabul etmeleri
5. Sûfilerin savm-ı visali caiz görmeleri
6. Sûfilerin cehrî zikir icra etmeleri ve meclislerde Kur’ân ile şiiri birleştirmeleri
7. Sûfilerin kırk günlük halvete girmeleri
8. Sûfîlerin Allah’ı rüyalarında gördüklerini iddia etmeleri
9. Sûfîlerin Hz. Muhammed’in Mi'rac Gecesi Allah Teâlâ’yı hem zâhir gözüyle hem kalp gözüyle gördüğü yönündeki inancı
10. Sûfilerin nurlara ve keşiflere mazhar oldukları iddiası
Akşemseddin, hemen her konuda fikirlerini öncelikle ayet ve hadislerle daha sonra da sahabe ve sûfî sözleriyle destekleme yoluna gitmiştir. Cevap ve itirazlarını izah ederken referans gösterdiği kaynaklar şeyhin tasavvufun yanı sıra tefsir, hadis, fıkıh, kelâm gibi diğer İslâmî ilimlere vukûfiyetini göstermektedir. Görüşlerine tasavvuftan dayanak olarak Sühreverdî’nin Avârif’ini esas almakla birlikte İhyâu Ulûmi’d-din, Mişkâtü’l-envâr, et-Taarruf, Kûtu’l-kulûb, Mesnevî ve İbnü’l-fârız’ın Dîvân’ına da başvurmuştur (Akşemseddin 1452, Reis 2014: 68-69).
Akşemseddin’in kardeşi Ali b. Hamza’nın esere yaptığı tercümeden başka bir de Bayramî halifelerinden Bolulu Himmet Efendi tarafından yapılmış eksik bir tercümesi bulunmaktadır (Akşemseddin 1452, Reis 2014: 2). Akşamseddin'in İstanbul kütüphanelerinde en fazla nüshası bulunan eseri Hallü Müşkilât'tır. Eserin nüshaları şöyledir:
1. Ayasofya (Süleymaniye), 4092/2, vr. (84b-148a), 13 str., nesih, meşin cilt.
2. CaruIIah (Süleymaniye), 279/2, vr. (41b-65b), 21 str., ta'lik. Müstensih: Sa'd b. Ahmed el-Rumî. İstinsah yeri: Tebriz.
3. Şehit Ali Paşa (Süleymaniye), 2720/7, vr. (9b-137b), 209x154 78 mm., 15 str, nesir. Müstensih: Abdülkadir b. Ahmed el-Hatib bi Göynük, 971 H.
4. Şehit Ali Paşa (Süleymaniye), 1195, vr. (1b-20b), 205x149, 155xl05mm., 25 str., ta'lik. Müstensih: Kemal b. İbrahim, 14 Şevval 1021 H.
5. Esat Efendi (Süleymaniye), 149, vr. (1b-43 b), 198x148, 148x109mm., 15 str., nesih, mukavva cilt.
6. Pertev Paşa (Süleymaniye), 260/1, (1b-27b), 209x140, 145x75, 23 str., ta'lik, aharlı kağıt, kırmızı meşin cilt yaldızlı. Müstensih: Hüseyin b. Muhammed el-Huseyni, 986 H/1578 M. Müstensih, istinsahları müellif nüshasından yaptığını söylemektedir.
Akşemseddin'in eserlerinin en güvenilir nüshaları toplu bir mecmua halinde denilebilecek "Pertev Paşa nüshası"dır (Reis, 1990: 22). Nuru Osmaniye ve Âli Emirî nüshalarındaki Hallü Müşkilât, yanlışlıkla Risâletü'n-Nur olarak kaydedilmiştir.
Şairin biyografisi için bk. “ Akşemseddin, Şemseddin Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aksemseddin-semseddin-mehmed
Eserden Örnekler
Kad tecella fi’l-merâyâ ol cemâl-ı bî-misâl
Pes zuhura geldi âlem ez mücellâ-yı cemâl
Çün-ki mir’at oldı âlem Hak cemâlın görmege
Pes bu âlemde tecelli buldılar ehl-i kemâl
Her neye kim bakdılarsa dôst cemâlın gördiler
Zire tolu Hak cemâlı oldı âlem mâl-a mâl
Cümle âlem aksidür ol hûb-cemâlun iy cemîl
Hem dahı bu küfr ü fâhiş cism ü cân u hadd u hâl
Çün vücudu oldı Hakk’un kâyinâtun varlıgı
Pes dü-âlem cân-ı Hak’dur dü-cihân ansuz hayâl
Cümle âlemdür mezâhir sen hô cümle mazharı
Sende iste tâ bulasın kalmaya hiç kîl ü kâl
Mecma’ul-bahreyn oldun hem Hudâ’nun ma’şukı
Pes senündür cümle âlem hem dahı dosta visâl
Şems-i neyyir çün önünde tâli olur sen neçün
Anı koyup tâlib oldun kevkebe her mâh u sâl
Âsitânunda hazine çün-ki medfûn ola sen
Müflis olup ne revâdur idesin her dem su’al
Çün senün adun durur hem cümle deryâ menba’ı
Susuz olup ne gezersin vâdi vü sahrâ cibâl
Ey diriga hubb-u dünyâ kalbüni itdi harâb
Sen ânun agusın içdün sanuban mâ’i zülal (Eraslan 1984: 394: 335, 411, 471).
Kaynakça
Akşemseddin, Muhammed b. Hamza (1452). Def‘u Metâini’s-Sûfiyye. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. Nadir Eserler Bölümü, nr. 4786.
Bursalı Mehmet Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. I. İstanbul: Maarif Vekâleti.
Eraslan, Kemal (1984). "Akşemseddin’in Dinî Tasavvufi Şiirleri". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı: Belleten. Ankara: TTK Basımevi. 394: 335, 411, 471.
Karaca, Murat (2020). "Akşemseddin, Şemseddin Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aksemseddin-semseddin-mehmed
Köprülü, Orhan (1989). "Akşemseddin". İslam Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 299-302.
Reis, Bedriye (2014). "Sûfîlere Yöneltilen Tenkitlere Bir Cevap: Akşemseddin ve Def'u Metâini's-Sûfiyye İsimli Eseri". AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. C.2. Y.2. S.3. 37-70.
Yakıt, İsmail (1990). "Akşemseddin'in Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları Üzerinde Bir İnceleme". Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hazretleri Vakfı Yay. 39-47.
Yücel, Ayşe (1994). Akşemseddin’in Eserlerinin Dinî-Tasavvufî Açıdan Tahlili. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Yurd, Ali İhsan, M. Kaçalın (1994). Akşemseddin, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | MADDETÜ'L-HAYAT (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Mehmed | Doç. Dr. Muhammed Ali YILDIZ |
Görüntüle | ||
2 | DEF'İ MATÂ'İN (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Mehmed | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
3 | TELHİS-İ DEF'İ MATÂ'İN (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Mehmed | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
4 | RİSÂLE-İ ZİKRULLAH (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Muhammed | Araş. Gör. Harun ALKAN |
Görüntüle | ||
5 | MAKAMÂT-I EVLİYÂ (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Mehmed | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
6 | NASİHAT-NAME-İ AKŞEMSEDDİN (AKŞEMSEDDİN) | Akşemseddin, Şemseddin Mehmed | Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN |
Görüntüle | ||
7 | VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Prof. Dr. Mehmet Sarı |
Görüntüle | ||
8 | GARÎB-NÂME (ÂŞIK) | Âşık Paşa, Âşık | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
9 | U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ) | Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî | Prof. Dr. Mustafa Arslan |
Görüntüle | ||
10 | KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ) | Hamzavî | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
11 | BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) | Hatîboğlu | Prof. Dr. Vahit Türk |
Görüntüle | ||
12 | GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) | İbrâhîm Tennûrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
13 | GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
14 | [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
15 | DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle | ||
16 | DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle |