HALL-İ MÜŞKİLÂT (AKŞEMSEDDİN)
tasavvufi meseleler
Akşemseddin, Şemseddin Mehmed (d. 792/1390 - ö. 863/1459)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Müellifin, "Sufîlere yapılan saldırı ve ithamların defedilmesi" anlamına gelen eseri. Defu'l-Metâ'ini's-Sufiyye ya da  Hallü Müşkilât olarak da kaynaklarda geçmektedir. Eser, başta Şeyh-i Ekber Muhyiddin-i A'rabî olmak üzere küfür ve ilhadla suçlanan sûfiler hakkındaki tenkitlere cevap ve tasavvufi meselelere izah niteliğindedir (Akşemseddin 1452, Yakıt 1990: 22-23, Reis 2014: 37). 

Akşemseddin’in sûfilerle ilgili tenkitlere verdiği cevapların ana başlıkları şöyledir: 

1.  Sûfilerin kıyafetleriyle ilgili tenkitler

2.  Sufilerin şeyhlerinin ellerinden hırka giymeleri ve biatları

3. Sûfilerin vecd halinde kendilerinden geçmeleri ve şuurlarını kaybetmeleri

4. İnsanlardan maddi yardım istemeleri ve emirlerin hediyelerini kabul etmeleri

5. Sûfilerin savm-ı visali caiz görmeleri

6. Sûfilerin cehrî zikir icra etmeleri ve meclislerde Kur’ân ile şiiri birleştirmeleri

7. Sûfilerin kırk günlük halvete girmeleri

8. Sûfîlerin Allah’ı rüyalarında gördüklerini iddia etmeleri

9. Sûfîlerin Hz. Muhammed’in Mi'rac Gecesi Allah Teâlâ’yı hem zâhir gözüyle hem kalp gözüyle gördüğü yönündeki inancı

10. Sûfilerin nurlara ve keşiflere mazhar oldukları iddiası

Akşemseddin, hemen her konuda fikirlerini öncelikle ayet ve hadislerle daha sonra da sahabe ve sûfî sözleriyle destekleme yoluna gitmiştir. Cevap ve itirazlarını izah ederken referans gösterdiği kaynaklar şeyhin tasavvufun yanı sıra tefsir, hadis, fıkıh, kelâm gibi diğer İslâmî ilimlere vukûfiyetini göstermektedir. Görüşlerine tasavvuftan dayanak olarak Sühreverdî’nin Avârif’ini esas almakla birlikte İhyâu Ulûmi’d-din, Mişkâtü’l-envâr, et-Taarruf, Kûtu’l-kulûb, Mesnevî ve İbnü’l-fârız’ın Dîvân’ına da başvurmuştur (Akşemseddin 1452, Reis 2014: 68-69).

Akşemseddin’in kardeşi Ali b. Hamza’nın esere yaptığı tercümeden başka bir de Bayramî halifelerinden Bolulu Himmet Efendi tarafından yapılmış eksik bir tercümesi bulunmaktadır (Akşemseddin 1452, Reis 2014: 2). Akşamseddin'in İstanbul kütüphanelerinde en fazla nüshası bulunan eseri Hallü Müşkilât'tır. Eserin nüshaları şöyledir:

1. Ayasofya (Süleymaniye), 4092/2, vr. (84b-148a), 13 str., nesih, meşin cilt.

2. CaruIIah (Süleymaniye), 279/2, vr. (41b-65b), 21 str., ta'lik. Müstensih: Sa'd b. Ahmed el-Rumî. İstinsah yeri: Tebriz.

3. Şehit Ali Paşa (Süleymaniye), 2720/7, vr. (9b-137b), 209x154 78 mm., 15 str, nesir. Müstensih: Abdülkadir b. Ahmed el-Hatib bi Göynük, 971 H.

4. Şehit Ali Paşa (Süleymaniye), 1195, vr. (1b-20b), 205x149, 155xl05mm., 25 str., ta'lik. Müstensih: Kemal b. İbrahim, 14 Şevval 1021 H.

5. Esat Efendi (Süleymaniye), 149, vr. (1b-43 b), 198x148, 148x109mm., 15 str., nesih, mukavva cilt.

6. Pertev Paşa (Süleymaniye), 260/1, (1b-27b), 209x140, 145x75, 23 str., ta'lik, aharlı kağıt, kırmızı meşin cilt yaldızlı. Müstensih: Hüseyin b. Muhammed el-Huseyni, 986 H/1578 M. Müstensih, istinsahları müellif nüshasından yaptığını söylemektedir. 

Akşemseddin'in eserlerinin en güvenilir nüshaları toplu bir mecmua halinde denilebilecek "Pertev Paşa nüshası"dır (Reis, 1990: 22). Nuru Osmaniye ve Âli Emirî nüshalarındaki Hallü Müşkilât, yanlışlıkla Risâletü'n-Nur olarak kaydedilmiştir. 

Şairin biyografisi için bk. “ Akşemseddin, Şemseddin Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aksemseddin-semseddin-mehmed


Eserden Örnekler


Kad tecella fi’l-merâyâ ol cemâl-ı bî-misâl

Pes zuhura geldi âlem ez mücellâ-yı cemâl

Çün-ki mir’at oldı âlem Hak cemâlın görmege

Pes bu âlemde tecelli buldılar ehl-i kemâl

Her neye kim bakdılarsa dôst cemâlın gördiler

Zire tolu Hak cemâlı oldı âlem mâl-a mâl

Cümle âlem aksidür ol hûb-cemâlun iy cemîl

Hem dahı bu küfr ü fâhiş cism ü cân u hadd u hâl

Çün vücudu oldı Hakk’un kâyinâtun varlıgı

Pes dü-âlem cân-ı Hak’dur dü-cihân ansuz hayâl

Cümle âlemdür mezâhir sen hô cümle mazharı

Sende iste tâ bulasın kalmaya hiç kîl ü kâl

Mecma’ul-bahreyn oldun hem Hudâ’nun ma’şukı

Pes senündür cümle âlem hem dahı dosta visâl

Şems-i neyyir çün önünde tâli olur sen neçün

Anı koyup tâlib oldun kevkebe her mâh u sâl

Âsitânunda hazine çün-ki medfûn ola sen

Müflis olup ne revâdur idesin her dem su’al

Çün senün adun durur hem cümle deryâ menba’ı

Susuz olup ne gezersin vâdi vü sahrâ cibâl

Ey diriga hubb-u dünyâ kalbüni itdi harâb

Sen ânun agusın içdün sanuban mâ’i zülal (Eraslan 1984: 394: 335, 411, 471).

Kaynakça


Akşemseddin, Muhammed b. Hamza (1452). Def‘u Metâini’s-Sûfiyye. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. Nadir Eserler Bölümü, nr. 4786.

Bursalı Mehmet Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. I. İstanbul: Maarif Vekâleti.

Eraslan, Kemal (1984). "Akşemseddin’in Dinî Tasavvufi Şiirleri". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı: Belleten. Ankara: TTK Basımevi. 394: 335, 411, 471.

Karaca, Murat (2020). "Akşemseddin, Şemseddin Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aksemseddin-semseddin-mehmed

Köprülü, Orhan (1989). "Akşemseddin". İslam Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 299-302.

Reis, Bedriye (2014). "Sûfîlere Yöneltilen Tenkitlere Bir Cevap: Akşemseddin ve Def'u Metâini's-Sûfiyye İsimli Eseri". AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi.  C.2. Y.2. S.3. 37-70.

Yakıt, İsmail (1990). "Akşemseddin'in Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları Üzerinde Bir İnceleme". Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hazretleri Vakfı Yay. 39-47.

Yücel, Ayşe (1994). Akşemseddin’in Eserlerinin Dinî-Tasavvufî Açıdan Tahlili. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Yurd, Ali İhsan, M. Kaçalın (1994). Akşemseddin, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.

Atıf Bilgileri


ÇERİKAN, FİDAN. "HALL-İ MÜŞKİLÂT (AKŞEMSEDDİN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hall-i-muskilat-aksemseddin. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MADDETÜ'L-HAYAT (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Mehmed Doç. Dr. Muhammed Ali YILDIZ
Görüntüle
2 DEF'İ MATÂ'İN (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Mehmed Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
3 TELHİS-İ DEF'İ MATÂ'İN (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Mehmed Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
4 RİSÂLE-İ ZİKRULLAH (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Muhammed Araş. Gör. Harun ALKAN
Görüntüle
5 MAKAMÂT-I EVLİYÂ (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Mehmed Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
6 NASİHAT-NAME-İ AKŞEMSEDDİN (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Mehmed Doç. Dr. FİDAN ÇERİKAN
Görüntüle
7 VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Prof. Dr. Mehmet Sarı
Görüntüle
8 GARÎB-NÂME (ÂŞIK) Âşık Paşa, Âşık Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
9 U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ) Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî Prof. Dr. Mustafa Arslan
Görüntüle
10 KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ) Hamzavî Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
11 BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) Hatîboğlu Prof. Dr. Vahit Türk
Görüntüle
12 GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) İbrâhîm Tennûrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
13 GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
14 [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
15 DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle
16 DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle