Ali Şir Nevâyî’nin yazdığı üç biyografiden biri.

Eser, devrin büyük bilgin, devlet adamı ve mutasavvıflarından olan Hasan Erdeşir için yazılmıştır. Hasan Erdeşir,  Ali Şir Nevâyî’ye hamisi Ebu’l-Kâsım Bâbur’un ölümünden sonra yaşadığı sıkıntılı zamanlarda kol kanat geren kişilerden biridir. Hasan Erdeşir ile Nevâyî, Hüseyin Baykara zamanında birlikte üst düzey görevlerde bulunmuşlar, Semerkant’ta başlayan dostlukları Herat’ta da devam etmiş ve dostlukları Hasan Erdeşir’in ölümüne kadar kesintisiz sürmüştür.

Eser, 896/1490-91 yılında yazılmıştır. Nevâyî, hem Nesâyimü’l-Mahabbe’de, hem de Mecâlisü’n-Nefâis’te Hasan Erdeşir ile ilgili bilgi verir. Mecâlisü’n-Nefâis’in ikinci meclisinde onun kendisi için baba yerinde olduğu, Türkler ve Sartlar arasında ondan daha kusursuz kişi görmediği, gençliğinde zâhirî bilimleri öğrenmesine rağmen dervişlik yönünün ağır bastığı ve tasavvufa yöneldiği, sultanların onu yanlarında istedikleri, ancak onun uzak durduğu, yalnız Hüseyin Baykara’nın onu yumuşaklıkla ve fazla lütufla ikna edip ona devlet görevleri verdiği kaydedilmiştir. Bu eserde Seyyid Hasan Erdeşir’in hem Türkçe, hem de Farsça şiir söylediği de belirtilmiş; Farsça bir kıtası ile Türkçe bir beyti örnek verilmiştir.

Nesâyimü’l-Mahabbe’de Derviş Seyyid Hasan adıyla kayıtlı olan kişi, Hasan Erdeşir’dir ve bu eserde de onun önceleri askerlikle meşgul olduğundan, sultanların ona değer verdiğinden, ancak onun eğiliminin hep dervişlikten yana olduğundan, dervişlerle birlikte olup onların sözlerini ve kitaplarını okuduğundan, sonunda bu yönünün ağır bastığından dolayı makam ve mevkileri bırakıp tasavvuf yoluna girdiğinden ve Semerkant’a gidip Hace Nâsırüddin Ubeydullah’ın hizmetine girip onun sohbetlerine katıldığından söz edilir.

Hasan Erdeşir, daha sonra Herat’a dönmüş ve 1488 yılında burada vefat etmiştir. Seyyid Hasan Erdeşir’in vefatı üzerine Nevâyî şu tarihi düşürdüğünü belirtir: “Yokluk ehlinin önderi Seyyid Hasan gitti, onun yeri sonsuz cennet olsun! O, tertemiz kişinin vefatına tarih aradılar; dedim: “Cennet-i pâkeş mekân bâb (Kutlu cennet ona mekân olsun)”.

Eserin girişinde Erdeşir’in dedesinin ve babasının üst düzey devlet görevlileri olduğu, kendisinin de ataları gibi Baysungur Mirza’nın yanında görev yaptığı, küçük yaşından beri bilim öğrenmekle meşgul olduğu, edep, yumuşak başlılık, alçak gönüllülük, hayâ duygusu gibi hasletlerin onun kişiliğini oluşturduğu kaydedilmiştir. Onun sarf, nahiv, lügat, Arapça, mantık, kelam, fıkıh, hadis, tefsir ve daha başka bilim dallarıyla şiir, muamma, tarih, yıldızlar bilgisi, musiki vb. sanat dallarında iyi yetişmiş biri olduğundan söz edilir. Onun bu özelliklerinden dolayı Baysungur Mirza’nın ona evlat muamelesi yaptığından ve kendi çocuğunda gördüğü bazı olumsuz tavırlardan dolayı, “ne olurdu da senin bazı huyların ona benzeseydi” diye yakındığından söz edilir. Nevâyî kendisinin onunla tanışmasından ve aralarındaki ilişkiden de söz eder, onun çeşitli ilgileri ve meşguliyetleri üzerinde durur, kişilik özellikleri hakkında bilgi verir. Aralarındaki ilişkiyi göstermek bakımından eserdeki şu bilgi ilgi çekicidir: “Fakir, onların evlerine gittim, garip biçimde hay hay diyerek ağlıyordu. Hiçbir şey söyleyemedim ve üzülüp ağladım. Ben, fakr ehli dervişlerin ve tasavvuf ehlinin sohbetlerine çok katıldım, ancak yokluk yolunda onun gibisini az gördüm.”

Nevâyî,  Hasan Erdeşir’in  tek oğlu olan Seyyid Muhammed'in edep, hayâ, yumuşak huyluluk ve alçak gönüllülükte babasına yakışır bir evlat olduğunu, kendisinin de bu çocuğu evladı gibi yetiştirdiğini, ancak onun genç yaşta öldüğünü belirtir. Bütün Heratlılar bu duruma çok üzülmüş,  Hasan Erdeşir ise “Allah’ın buyruğudur, sahibine bizden daha gerekli imiş, götürdü.” diyerek bu durumu büyük bir tevekkülle karşılamıştır.

Hasan Erdeşir dünyalık makamlarla ilgili şöyle söylermiş: “Dünya makamının sarhoşluğu, içkinin sarhoşluğuna benzemez, içki sarhoşluğu, içkinin içildiği gündür, ancak, makam sahibinin makamda bulunması yıllarca da sürse, makam sarhoşluğu devam eder. Ondan ayılmanın çaresi, makamı bırakmaktır. Ne kadar sarhoşluk verici bir içkidir ki sarhoşluğu kişioğlunu yıllarca kendinden habersiz eder.” Risalenin sonuna Nevâyî’nin ikinci divanı olan Nevâdirü’ş-Şebâb’dan bir mersiye eklenmiştir. Eserin oldukça samimi ve akıcı bir üslubu, ağır olmayan bir dili vardır. Süleymaniye ve Topkapı Kütüphanelerindeki Nevâyî külliyatlarıyla Paris Bibliothek National'deki külliyatta eserin nüshaları bulunmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. "Alî Şîr Nevâî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai