Hacı İbrahim Hakkı Efendi tarafından yazılan, belâgatin yalnızca fesâhat ve meânî bahislerini ele alan eser. Hadîkatü'l-Beyân, iki cüzden oluşmaktadır. İlk cüzde eserin başında Sultan Mehmed Camii müderrisi Mehmed Hâlis, Mahmud Hamid Nûrkubî, Beyâzıd’da müderris Mustafa Mihalicî ve talebe-i ulûmdan müderris Mahmud Faik Birevî’ye ait dört takriz vardır. Bu takrizlerden sonra müellif eserine bir hikâye ile başlayacağını belirtir ve eserin ilk otuz altı sayfasında ilim öğrenmenin zorluğunu anlatan dokuz kahramandan oluşan alegorik bir hikâye anlatır. Bu hikâyeden sonra bir ön söz yer alır ve burada müellif Arapçaya nasıl ilgi duyduğundan ve gözlerindeki hastalığı sebebiyle emekliye ayrılma sürecinden bahsettikten sonra sözü Hadîkatü’l-Beyân’a getirir.

Bu eseri yazarken Hatîb-i Dimişkî’nin Telhis’i ve İzâhü’l-Me’ânî’sinden, Saadeddîn-i Taftazânî’nin Mutavvel’inden; Sekkâkî’nin Miftâh’ından, İbn Esir El-Mavsili’nin Mesel-i Şâ’ir’inden yararlandığını kaydeder. Devamında sarf, nahiv, meânî, beyân, bedî’ açıklanır ve fesahat üzerinde durulur. Fesahatin tenâfür, garâbet, tetâbu’-ı izâfât, ta’kîd konuları işlenir. Fesahatten sonra belâgat bahsine geçilir ve burada belâgatin tarifi yapıldıktan sonra, konu ayetler ve peygamber kıssaları ile detaylandırılır. Eserin ikinci cüzü, me'ânîye ayrılmıştır ve burada “isnâd” ve “müsnedün ileyh” ele alınır. Bu bahislerin dışında ikinci cüzün tamamı belâgat ve fesahate ayrılmıştır (Yetiş 2006: 72; Aksoy 2005: 28-32).

Müellifin bu eseri oluştururken hareket noktası Arapçadır. Arapça kaidelerin eser boyunca Türkçeye tatbik edilmek istendiği görülmektedir (Yetiş 2006: 72). Bu sebeple eser yayınlandığı dönemde şiddetli tartışmalara konu olmuştur. Özellikle müellifin Ta’lîm-i Edebiyât ile ilgili tenkitleri Hikmet isimli bir müellif tarafından “Bir Muhavere” başlıklı yazıyla alaycı bir dille eleştirilir. Yine Ahmed Midhat da eserin dilinin çok ağır olduğunu, bu dili kimsenin anlayamayacağını ve böyle bir eserin Osmanlıcaya örnek olamayacağını iki makalesinde belirtir (Aksoy 2005: 32).

Bazı kütüphane kataloglarında ve çalışmalarda eserin Hatîb-i Dimişkî’den çeviri olduğu bilgisi kaydedilse de bu bilgi doğru değildir.

Hadîkatü'l-Beyân, 1298/1881’de İstanbul’da iki cüz hâlinde basılmış olup, 144 sayfadır. Eser üzerinde müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Hacı İbrahim Efendi’nin hayatı ve eserlerinin ele alındığı bir monografi çalışmasında eser hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir (Aksoy 2005).

Yazarın biyografisi için bk. “Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi”. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakki-haci-ibrahim-hakki-efendi.