Kaygulu Halil Efendi'nin, döneminin gündemdeki dini, tasavvufi konuları ayet ve hadisler çerçevesinde ele aldığı manzum eseri. Kaygulu Halîl, kendi ifadesine göre şeyhinin ölümünden bir süre sonra, eserini yazmaya karar vermiş ancak zaman bulamadığı için bu düşüncesi yarım kalmıştır. Oğlu yarım kalan bu eseri, çevresindekilere göstermiş, onlar da tamamlanmasını istemişlerdir. O da İstanbul’dan Receb Efendi adlı birinin ısrarı üzerine eserini 28 cüz hâlinde yazmıştır. Şair, eserinin sebeb-i telif bölümünde “İsmine didiler Hâdi’l-Uşşâk / Dâ’imâ okutup okutdura Hak” dizeleriyle eserinin adını bizzat “Hâdi’l-Uşşâk” olarak anmıştır (Kaygulu Halîl Efendi 2173: 442).

Hâdi’l-Uşşâk’ın büyük bir bölümü ibadetlere, özellikle de namaz ve oruca dairdir. Zekât, kurban, ilim, ahiret; nefs, züht, zikr; şeriat, tarikat, marifet, hakikat; sabır ve şükür, mürşid-i kâmil, ricâl-i gayb vs. işlenen başlıca konulardandır. Eserde, yer yer nasihatlere başvurulup Allah’ın emirlerini yerine getirme, yasaklarından uzak durma, güzel huylarla donanma, kötü huyları bırakma salık verilmiştir. Eserde tasavvufi ve ahlaki konuların yanı sıra fıkhi ve itikadi konular da ele alınmıştır. Fıkhi konular, daha çok ilmihal tarzında ele alınıp tasavvufi izahlarına değinilmemiştir. İtikadi konularda ise melekler, kitaplar ve peygamberlere kısaca değinilmiştir. Bunların yanı sıra ahiret bahsi geniş olarak ele alınmıştır (Reis 2002: 9).

Eserde konu, “Kâlellâhu Teâlâ Azze ve Celle, Kâle’n-Nebiyyü Aleyhisselâm” gibi Arapça başlıklar altında verilmiştir. Önce ayet veya hadis metni, ardından bunu açıklayan manzum metinler gelmektedir. Manzum metinlerin dili sade, açık ve anlaşılırdır. Devrin şeyhülislâmları, uleması, müderrisleri eser için “Muhammediye-i Sâniye” demişlerdir.

Hâdi’l-Uşşâk’ın yazma nüshası Bursa Eski Eserler Kütüphanesi Genel Kitaplar Nu. 4939’da kayıtlıdır. Eser, 1273/1856’da İstanbul’da basılmıştır. Bu baskıya ait nüsha Seyfettin Özege Nadir Eserler Bölümü Nu. 0136181’de kayıtlıdır.

Şairin biyografisi için bk. “Kaygulu Halil Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kaygulu-halil-efendi