Abdülhak Hâmid Tarhan’ın, eşi Fatma Hanım’ın vefatı üzerine yazdığı eserlerinden. Gelin odası manasına gelen Hacle, 1886 yılında basılmıştır. 42 mısralık 8 bentten meydana gelen uzun bir manzumedir. Bu bentlerin her biri gazel tarzındadır. Eser, aruzun "mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün" kalıbı ile nazmedilmiştir.

Hâmid, eserin “İfade-i Mahsusa” kısmında (Enginün 1997: 151) daha önce yazdığı “Manzume” adlı şiirinin ifade şeklini Recaîzâde Mahmud Ekrem beğenince Hacle’yi de o tarzda yazdığını söylemektedir. Yine eserdeki ifade tarzının yeni olduğunu, kimseyi taklit olmadığını, bu eserle bir yenilik yaptığını da söylemektedir. Yine burada: “Bir adama ‘siz” yahut ‘sen’ demek beyninde ne kadar fark varsa, eski şiir ile yeni şiir arasında o kadar fark vardır.” derken de eserdeki bahsettiği yenilik hakkında da biraz bilgi vermektedir: Sevgiliye hitap şekli değişmiştir. Eski edebiyattan farklı bir söyleyiş tarzı kullanılmıştır. Sevgili anlayışı ve özellikleri de artık değişmiştir.

Ahmet Hamdi Tanpınar, eserin dilini değerlendirirken önemli tespitlere bulunur: Hâmid’in bu eserde dil ve ifadede ötekilerden daha insicamsız ve daha ihmalci olduğunu, bu eserin dil bakımından “Servet-i fünûn’un şiir dilini çok önceden hazırladığını, Hâmid’in bu eserle Şinasi’nin ve Namık Kemal’in dilinden ayrıldığını, vezin ve kafiye yüzünden eskinin bile iltifat etmediği kelime ve tabirleri kullanmasının dile karşı bir kayıtsızlık olduğunu söyler. Ayrıca onun lisanla alay eden taraflarının da Makber’i o kadar kötü ve zalimce karşılayan Muallim Naci taraftarlarının tenkidine bir nevi cevap olduğunu da söyler (Tanpınar 1982: 551).

Eserin konusu kısaca şöyledir: Hanımının ölümündün sonra Hâmid kötü durumdadır. Bu durumdan onu yeni sevgilisi kurtarmıştır. Onunla ömrün ilkbaharının ne olduğunu anlar, muhabbetin safası olduğunu bilir. Fakat ölen hanımının hayali de onu bırakmamaktadır. Ona musallat olmuştur. Onu engellemektedir. Hâmid, başka birisini sevmesinden dolayı suçluluk duyar. İnsanlığından utanır. Ama evlenmemeği de günah olarak görür. Çünkü bekâr insanın zamanı ah vah ile geçmektedir. Evlilik ile ayrılık ve zahmetin yerine safa ve rahatlık gelir. Yeni sevgilisi çok güzeldir. Daha önce onun gibi birisini görmemiştir. Onu görüp de sevmemek mümkün değildir. İşte böyle güzelliğe karşı kayıtsız kalınamaz. Bununla kendini mazur görmek ister. Kız böyle çok güzel olunca elbette Hâmid’i kendisine lâyık görmeyecektir. Hâmid bu durumunu da saltanat hayaline düşen bir köleye benzetir.

Hâmid, bu şekilde çok sevdiği ölen eşi ile yaşayan, genç ve güzel yeni sevgilisi arasında kararsız kalır, evlenip evlenmemek arasında bir çatışma yaşar. Onu bu zor durumdan Fatma Hanım’ın ruhu kurtarır. Hâmid’e yeni sevgilisiyle evlenmesini söyler. Böylelikle Hâmid tercihini yaşayandan yana kullanmış olur. Eserin “ifade-i mahsusa” kısmında Hâmid, konunun hayali olduğunu söyler: “Makber vaki olmuş bir musibeti müştemil olduğu gibi Hacle vuku bulmuş bir meserreti şamil değildir. Hacle hayalî, Makber hakîkîdir. Hacle bir efsane, Makber bir tarihtir. Makber’in dediği olmuş bir şey, Hacle’nin muradı ise ‘olaydı böyle olurdu’ demektir.” (Enginün 1997: 52).

Ahmet Hamdi Tanpınar da onun bu sözlerinden hareketle Hâmid’in bu eserde psikolojik bir ihaneti hikâye ettiğini söyler (Tanpınar 1982 548). Fakat burada hayali ve psikolojik bir durumdan çok yaşanmış bir hadise vardır. Hâmid, Fatma Hanım’ın vefatından hemen sonra Macar bir kıza âşık olmuştur. Kızın babasının değirmenci olduğunu öğrenince de ondan vazgeçmiştir. Mektuplarında bununla ilgili bilgiler vardır. (Enginün 1995: 394) Hatta Hâmid, Makber’de de bu kızdan bahsetmiştir. Bahsettiği kız Çamlıca’da âşık olduğu Macar kızıdır. Bu yüzden Hacle, Makber’deki bu satırların genişletilmiş şekli gibidir. Hâmid Makber’de az değindiği bu mevzuyu Hacle’de daha genişçe işlemiştir.

Şu satırlar adeta eserin ana fikri gibidir: 

Makberle hacledir iki mâhir oyuncusu,

Fıtrat deriz bu perde-i i’câz-ı Kudret’in,

Makberle hacle birbirine zevc ü zevcedir.

Bâdisi bin yetim ile yüz bin übüvvetin. (Enginün 1997: 160)

Hâmid, burada mezarla gelin odasının birbirlerine zevc ve zevce yani karı koca olduklarını söyler. Bu karı koca, bin yetim ile yüz bin babalığa sebep olmaktadır. Eserde Hâmid, bunu işlemektedir. Evlilik (Hacle-gerdek gecesi, gelin odası yani doğum da denilebilir) ile mezar yani ölüm hakikatine dikkatleri çekmektedir. Bir tarafta ölümler vardır, bir tarafta da doğumlar. Düğün ile cenaze merasimleri bir aradadır. Ölümler vardır ama hayatın da devam etmesi lazımdır. Hâmid eserde bu çelişkiyi işlemeye çalışır.

Hacle’nin önemli yerlerinden birisi de Hâmid’in şairin tarifini yaptığı yerdir. Hâmid, “Makber mukaddimesi”nde şiirin tarifini yapmıştı, burada ise şairin tarifini yapar: Şairin, gözünü örtülü bir güzelliğin okşadığını, yani kimsenin görmediklerini gördüğünü, kulağına sürekli musiki seslerinin geldiğini, gülün açılmasının ona haşir dolu olduğunu, yani küçük bir hadisenin onu büyük bir hadise kadar etkilediğini, sır keşfetmekten yani gizli şeyleri açığa çıkarmaktan hoşlandığını, daimi devirlerin seyahatini inişten ve yokuştan korkmadan ve çekinmeden fikren yaptığını, onu, o uzun uzadıya olan bu seyahatten ancak bir güzelliğin alıkoyabildiğini, kızların seslerinden etkilendiğini, semavi sesler duyduğunu, ruhunun sazdan hatifle ilgili bir sessizlik işittiğini söyler. Şaire bu şekilde bir mana yüklediği görülür (Enginün 1997: 164).

Şairin biyografisi için bk. "Abdülhak Hamit Tarhan". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tarhan-abdulhak-hamit