Münşi ve şair Hüseyin Âlî’nin Nasr suresinin Türkçe tefsiri. Kaynaklarda Gurretü’l-‘Asr fî-Tefsîri Sûreti’l-‘Asr ya da Gurretü’l-‘Asr fî-Tefsîri Sûreti’n-Nasr (Nasr suresinin tefsirinde dönemin yüz akı) adıyla kayda geçen eserin isminin Süleymaniye Kütüphanesi  Esad Efendi Bölümü 3635 numaralı  nüshasında (vr. 3a) Gurretü’l-‘Asr, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan Bölümü 201 numaralı nüshasında ise (vr. 2b) Gurretü’l-‘Asr fî-Tefsîri Sûreti’n-Nasr olduğu açıkça belirtilmiştir. Bütün kaynaklar eserin Veysî’ye ait olduğunu belirtir (Tahir 1972: 425; Kaya 2013:77). Ancak Veysî adına kayıtlı Esad Efendi nüshasında yazar, “üç bin akçe tımar ile” emekli olduğunu (vr. 30a); Adana’da doğup büyüdüğünü (vr. 8b); Gül-deste-i Belâgât adında bir kitabının olduğunu (vr. 30a) ifade eder. Bu özellikler, eserin Veysî’ye değil de Âlî mahlaslı Adanavî Hüseyin Efendi’yi ait olduğunu göstermektedir (Zavotçu 2009: 92-93; Arıkoğlu 1999:VII). Ayrıca yanlışlıkla İzzetü’l-‘Asr fî-Tefsîri Sûreti’n-Nasr adıyla Gelibolulu Âlî adına kayıtlı Revan nüshasındaki “..bu bende-i nâçîz, ya’nî (Şi’r) Cûyende-i feyz-i lâ-yezâlî / Ser-mest-i sühan Hüseyin Âlî..” (vr. 2b) ifadesi eserin Hüseyin Âlî’ye ait olduğuna şüphe bırakmaz. Ancak kaynaklarda Âlî’nin bu eserinden söz edilmez. Kaptan-ı derya Cafer Paşa’ya (ö.1045/1636) takdim edilmek üzere kaleme alınmış olması eserin, 1041/1632-1044/1634 yılları arasında telif edildiğini düşündürmektedir (Revan Bölümü 201: vr.3b).

Esad Efendi nüshası 46, Revan nüshası 30 yaprak olan eser, üç bölümden müteşekkildir. Giriş bölümünde Arapça hamd ü salattan sonra eserin yazılış sebebi yer alır. Yazar, “... bundan akdem sebeb-i pây-bendî-i za’f ile merâtib-i sâmiye-i menâsıba irtikâ ve tesâ’ud eylemeyüp üç bin akçe tımarla ârâm-gîr-i gûşe-i tekâ’ud olduğu[nda]..." (Esad Efendi 3635: vr. 2a) padişah adına bazı kitap ve kasideler yazdığını, bir gece kendisinde tefsire dair bir eser yazma fikri uyandığını, (Esad Efendi 3635: vr. 2a) tefsirlerin ya Arapça ya da Farsça yazıldıklarını kendisinin de Nasr suresinin tefsirini Türkçe yazıp Sultan Murad Han’a (sal. 1623-1640) takdim etmeye karar verdiğini ifade eder (Esad Efendi 3635: vr.3a). Ancak Revan nüshasında, eserin gereken ilgiyi görmediği, Cafer Paşa’nın vezir olmasıyla ona takdim edilmek üzere temize çekildiği belirtilir (Revan 201: vr. 3b).

Eserin telifinde dil bilgisi, lügat ve tefsir kitaplarından yararlanılır. Özellikle Kazerûnî (ö.426/1035), Zemahşeri (ö.538/1144), Beyzavî (ö. 685/1286), Nesefî (ö.710/1310), Molla Câmî (ö.898/1492), Suyûtî (ö.911/1505) vb. şahsiyetler sık sık başvurulan ve zaman zaman kendilerinden alıntı yapılan müelliflerdir. İkinci bölümün sonunda, buraya kadar zahirî tefsir yapıldığı, bundan sonraki bölümde ise bâtıni ve işarî tefsir yapılacağı dile getirilir (Esad Efendi 3635: vr. 30a). Bu bölümde, surede geçen “feth”, “nasr” vb. kavramlar insanın duygu ve düşünceleri düzeyinde gerçekleşen olaylar şeklinde izah edilir. Sonunda ise Mekke’nin fethi anlatılır.

Belli bir oranda anlam sanatlarıyla bezenmiş olan eser, dönemin bilimsel eserlerinde kullanılan yazı dilini temsil eder. Seci ve cinaslara pek iltifat etmeyen müellif, mecaz ve benzetmelerde okuyucuyu şaşırtma yoluna gitmez, mümkün mertebe meramını anlaşılır bir üslupla vermeye çalışır.

Eserin iki nüshası bulunmaktadır. Üzerindeki karalama ve düzeltmelerden ilk müsvedde olduğu anlaşılan Esad Efendi nüshası Gurretü’l-‘Asr ismiyle Veysî adına kayıtlıdır. Temize çekilirken birtakım çıkarma ve eklemelerle yeniden düzenlenen ve ismi sehven İzzetü’l-‘Asr fî-Tefsîri Sûreti’n-Nasr şeklinde okunan Revan nüshası ise Gelibolulu Âlî adına kayıtlıdır. Eser yayımlanmamış, çalışılmamıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Âli, Hüseyin Âlî Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-huseyin-ali-celebi