İsmâ’îl Na’îm Efendi tarafından yazılmış ibret verici bir olayı tahkiye eden mesnevidir. Şair eserini irfan bahçesine, içindeki beyitleri ise bu bahçede bulunan meyve dolu ağaçlara benzetmiş ve Gülzâr-ı Na’îm olarak adlandırmıştır. Eserin sonlarında bulunan tarih beyitindeki “Na’îm” ifadesi, Gülzâr-ı Na’îm’in 1093/1682 yılında kaleme alındığını göstermektedir.

Gülzâr-ı Na’îm mesnevisi 1567 beyitten oluşmaktadır. Eserin tertibi klasik mesnevilerde olduğu gibi giriş, konunun işlendiği bölüm ve bitiş bölümlerinden oluşur. Na’îm, dönemin edebi modasına uyarak 14-29. varakları arasında 589 beyitlik bir sâkî-nâme kaleme almıştır. Eserde mesnevi nazım şekli dışında 25 adet rubai de bulunmaktadır. Na’îm eserin asıl hikâye bölümünde aruzun “müfte’ilün müfte’ilün fâ’ilün” kalıbını kullanmış, bu kalıp dışında 4 farklı vezne daha yer vermiştir.

Mesnevinin özeti kısaca şöyledir: Bağdat şehrinde Ebulhayr adıyla tanınan çok zengin bir tüccar vardır. Bu adam şehrin ileri gelenlerindendir. Bir gün kendisine bahşedilen bu serveti bırakacak kimsesinin olmadığını düşünür ve evlenmeye karar verir. Yıllarca çocuk sahibi olmak için bekler ve sonunda bir oğlu olur. Güzellikte eşi benzeri olmayan bu çocuk, el üstünde tutularak büyütülür ve gençlik çağına gelir. Gencin annesi bir gün aniden ölür. Genç bu duruma çok üzülür, sararıp solar. Annesinin acısını unutmak için kendisini içkiye verse de babasının nasihati üzerine içkiyi bırakır. Daha sonra Ebulhayr da vefat eder. Bu sefer genç tamamen sarsılmıştır. Kendisini yeniden içkiye ve sefahata verir. Babasının biriktirdiği malları uzun bir müddet eğlence meclislerine sarf eder. Gencin çok fakir bir komşusu ve onun dünyalar güzeli bir kızı vardır. Güzellik ve kanaat servetine sahip olan bu ailenin mal namına hiçbir varlığı yoktur. Bir gün kıza biri talip olur. Kızın annesi çeyiz yapacak paraları olmadığı için komşularından yardım istemek zorunda kalır. Genç, kızın kendisinde bir gece misafir olması şartıyla onlara yardım edeceğini söyler. Annesi durumu kıza anlatır. Kız çaresizce bu teklifi kabul eder ve gencin evine gider ancak iffeti ve inancı onu kötülük yapmaktan alıkoyar. Genç, kızdaki iffete ve Allah korkusuna hayran kalarak kendi hâlinden utanır. Bu olay gence iyi bir ders olur. Genç tövbe ederek içkiyi bırakır. Kızla evlenir ve bir çocukları olur.

Eser Kaplan Üstüner tarafından yayımlanmıştır (Üstüner 2013a; 2015). Eserde yer alan sâkî-nâme üzerine yine Kaplan Üstüner tarafından bir inceleme yapılmıştır (Üstüner 2013b).

Şairin biyografisi için bk. “Na’îm, İsmâ’îl Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/naim-ismail-efendi