- Yazar Biyografisi (TEİS)
Zâtî, Süleymân Efendi - Madde Yazarı: Prof. Dr. Selami Şimşek
- Eser Yazılış Tarihi:?/?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Şerh
- Yayın Tarihi:30/03/2022
GÜLŞEN-İ VAHDET ŞERHİ (ZÂTÎ)
şerhZâtî, Süleymân Efendi (d. 1095/1684 - ö. 1175/1761)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Mevlevî şeyh ve şairlerinden Şâhidî İbrahim Dede'nin (ö. 957/1550) Gülşen-i Tevhid adlı eserine Celvetî şeyhlerinden Keşanlı Süleyman Zâtî Efendi tarafından yapılmış eksik şerh. Zâtî Efendi eseri şerhe başlayarak bir kısmını yapmış ancak tamamlamaya ömrü yetmemiştir. Oğlu Şeyh Hüseyin Şâhî Efendi’den hilâfet almış olan Şarköylü Fahrî Ahmed Efendi şerhi tamamlamıştır. Bu durum kaynaklarda şu şekilde anlatılmaktadır: Zâtî Efendi’nin vefatından sonra yerine geçen oğlu Hüseyin Şâhî Efendi temize çekmesi için bunu halifesi Fahrî Ahmed Efendi’ye vermiş, o da bu vazifeyi yerine getirirken Gülşen-i Tevhîd’den altmış kadar beytin şerh edilmediğini görmüş, “Her ki ez dîdâr berhûrdâr şod/ În cihân der çeşm-i û murdâr şod” beytinden aşağısını şerh ederek ikmâl etmiştir (Bursalı 1333: 141, Şimşek 2021: 84-85). Zâtî Efendi şerhi yaparken önce kaynak metni kaydetmiş, ardından beytin toplu tercümesini yapmış ve daha sonra da beyti bir bütün olarak tasavvufî açıdan yorumlamıştır.
Bazı kaynaklarda bu şerhin Şâhidî İbrahim Dede’nin Gülşen-i Vahdet adlı eserinin şerhi olarak gösterilmesi doğru değildir (Bursalı 1333: 141, Vassâf 2000: 75, Vassâf 2006: 93, Arslan 1994: 10, Aslan 2008: 128, Şimşek 2010: 111). Zira eserin adı gerek Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi nr. 3435’teki nüshasında (vr. 1a) gerekse Fahrî Ahmed Efendi tarafından yapılan şerhinin İstanbul Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Hüdayi Efendi nr. 1254/4’te yer alan nüshasında (vr. 50b) Şerh-i Gülşen-i Tevhid şeklinde yazılıdır. Ancak içeriklerinin Gülşen-i Vahdet ile de bir bağlantısı yoktur. Eserler, isim benzerliğinden karıştırılmış olsa gerektir.
Eser üzerine Selami Şimşek tarafından bir çalışma yapılmıştır (2021).
Yazarın biyografisi için bk. "Zâtî, Süleyman Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zati-suleyman-efendi
Eserden Örnekler
Âteşest in bang-i nây u nîst bâd
Her ki în âteş nedâred nîst bâd
Pes imdi tahte’l-lafz ma‘nâ-yı beyt budur ki bu nây’ın âvâzı âteşdir, yel değildir. Her kim ki bu âteşi tutmaz ise yoğ olsun, buyurduğu kelâmdan bi-hasebi’z-zâhir beddu‘â anlanır. O sözden ise murâd Mevlânâ hayr du‘âdır. Murâd-ı aliyyesi budur ki âvazesi âteş-i aşkdır ki Şâhidî Hazretlerinin beyt-i âtîde buyurduğu kelimâtında o âteşin ta‘bîri iyânen zikr olunur. Murâd bir kimesne ki bu âteşi tutmaz ise ya‘ni her kimde ki bu âteş-i aşk yok ise ol kimesne yok olsun demek, “mûtû kable en-temûtû” mantûku üzre ölmezden evvel ölsün, vücûd-ı ârizîsinden fâni olsun. Ya‘ni benlik da‘vâsından geçsin ve aşk-ı İlâhî şarabından içsin ki vücûdu nâyında aşk-ı İlâhîden ziyâ hâsıl ola.
Pes imdi nây ile insân-ı kâmilin mâ-beyninde vech-i teşbîh budur ki nây kamışlıkda yetmiş bir kamış idi. Envâ‘-ı nağamâta kâbil değil idi. Hemân yel esdikçe çağışdır idi. Bir kâmil-i nâyzen onu iki tarafdan kesip ve içinde olan huşûnu çıkarıp ve etvâr-ı seb‘a üzre ona yedi delik delip envâ‘-ı nağamâta kâbil oldukda başına bir başpâre geçirip kendine hemdem ve hemsâz-ı dilnüvâz eylediği gibi mürşid-i kâmil her nev‘-i beşerden birini beşeriyyet kamışlığından ayırıp aslı ve fer‘i da‘vâsından geçirir. Zîrâ fi’l-asl mürşidin terbiyesine olduğu kimse kamışlıkda biten nâya benzer (Zâtî vr. 2b-3a).
Kaynakça
Arslan, Mehmet (1994). Zâtî Süleyman Efendi Dîvân ve Sevânihu’n-Nevâdir fî Ma’rifeti’l-Anâsır. Sivas: Dilek Matbaacılık.
Aslan, Üzeyir (2008). “Fahrî Ahmed ve Şathiye Şerhi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 3 (4): 12-155.
Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Fahrî Ahmed Efendi. Şerh-i Gülşen-i Tevhid. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Hüdayi Efendi nr. 1254/4.
Hüseyin Vassâf (2006). Sefîne-i Evliyâ. C. 3. hzl. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yay.
Hüseyin Vassâf (2000). Kemâlnâme-i İsmâil Hakkî (Bursevî Biyografisi). hzl. Murat Yurtsever. Bursa: Arasta Yay.
Şimşek, Selami (2021). Keşanlı Süleyman Zâtî Efendi Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri (İnceleme-Metinler). Ankara: Gece Kitaplığı Yay.
Şimşek, Selami (2020). Anadolu’da Kurulmuş Bir Tarikat: Celvetîlik. İstanbul: Ketebe Yay.
Şimşek, Selami (2010). “Süleyman Zâtî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 110-111.
Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Zâtî Süleymân Efendi. Şerh-i Gülşen-i Tevhid. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi nr. 1254/4.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | DÎVÂN (ZÂTÎ) | Zâtî, Süleymân Efendi | Prof. Dr. Selami Şimşek |
Görüntüle | ||
| 2 | SEVÂNİHÜ'N-NEVÂDİR FÎ MA'RİFETİ'L-ANÂSIR | Zâtî, Süleymân Efendi | Prof. Dr. Selami Şimşek |
Görüntüle | ||
| 3 | ŞERH-İ MU'AMMÂ-YI NAKŞÎ TERCÜME-İ HAZRET-İ ZÂTÎ | Zâtî, Süleymân Efendi | Prof. Dr. Selami Şimşek |
Görüntüle | ||
| 4 | MİFTÂHÜ'L-MESÂ'İL (ZÂTÎ) | Zâtî, Süleymân Efendi | Prof. Dr. Selami Şimşek |
Görüntüle | ||
| 5 | ŞERH-İ KASÎDE-İ FERÎDE-İ HAZRET-İ İSMÂ'İL HAKKI | Zâtî, Süleymân Efendi | Prof. Dr. Selami Şimşek |
Görüntüle | ||
| 6 | RİSÂLE FÎ MEBDE'İ İNSÂN | Zâtî, Süleymân Efendi | Prof. Dr. Selami Şimşek |
Görüntüle | ||
| 7 | ŞEMÂ'İL-İ ŞERÎF TERCÜMESİ | Ayn-ı Ekber, Şeyh Mehmed | Doç. Dr. Erdem Can Öztürk |
Görüntüle | ||
| 8 | MAKTEL-İ HÜSEYN / KİTÂB-I KERBELÂ (BEKÂYÎ) | Bekâyî, Darendeli Bekâyî | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
| 9 | KISSA-İ ERVE | Bilâl Efendi, Oflu | Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu |
Görüntüle | ||
| 10 | DÎVÂN (CEMÂLÎ-İ UŞŞÂKÎ) | CEMÂLÎ, Şeyh Seyyid Mehmed Cemâleddin Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya |
Görüntüle | ||
| 11 | DÎVÂN (HÂMİD) | Hâmid, Enderûnlu Mehmed | Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk |
Görüntüle | ||
| 12 | DÎVÂN (HİLMÎ) | Hilmî, Yusûf-zâde Abdullâh | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
| 13 | EL-KASRU'L-METÎN Fİ TERCEMETİ BUSTÂNİ'L-ÂRİFÎN | İshâk, Ebûishâk-zâde İshâk Efendi | Dr. Necmettin Azak |
Görüntüle | ||
| 14 | DÎVÂN (İZZÎ) | İZZÎ, Eşref-zâde İzzeddîn Ahmed Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
| 15 | DÎVÂN (MÜSELLEM) | Müsellem, Ebulvefâ Şeyh Ahmed Müsellem Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
| 16 | İNSÂN-NÂME | Nazîr/Nazîrâ, İbrahim Nazîr Çelebi Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle |