GÜLŞEN-İ TEVHÎD (ŞÂHİDÎ)
manzum Mesnevî şerhi
Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede (d. 875/1470-ö.957/1550)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin mesnevi nazım şeklinde yazdığı Farsça Mesnevî şerhi. Gülşen-i Tevhîd’in yazılış tarihi Türkiye kütüphanelerinde bulunan nüshalarda yazarın düşürdüğü tarih beytine göre 937/1530 olarak kaydedilmişken İran kütüphanelerinde bulunan nüshalardan beşinin karşılaştırılmasıyla oluşturulan tenkitli metinde yer alan tarih beytine göre 940/1533’dir. Mecmû’atü’t-Tevârihü’l-Mevleviyye’de ise Şâhidî’nin eseri 936/1529’da yazmaya başladığı, 942/1535’te tamamladığı belirtilmiştir. Gülşen-i Tevhîd’de Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinin her cildinden 100’er beyit seçilmiş ve her beyit Mesnevî vezninde (fâ’ilâtün/fâ’ilâtün/fâ’ilün) yazılan beşer beyitle şerh edilmiştir. Mesnevî’den seçilenlerle birlikte toplam beyit sayısı 3700’ü bulmaktadır. 

Gülşen-i Tevhîd, yazarın 98 beyitlik dîbâcesiyle başlar. Şahidî, bu bölümde eserini yazarken önce Mesnevî’den 600 beyit seçtiğini, bu beyitlerin tasavvuf ehli arasında çok beğenildiğini ancak eserin farklı ciltlerinden seçilen bu manzumelerin aralarında bir bağ olmadığını, kendisinin her bir beyti beş beyitle şerh ederken bir anlam bütünlüğüne ulaşmaya çalıştığını ifade eder (Beytur 2002: 12-13; Şimşekler 1998: 43; Tektaş 2012: 21). Eser, Mesnevî’nin birinci cildinden itibaren sırasıyla altı ciltten seçilen beyitler ve şerhleriyle devam eder. Abdülbaki Gölpınarlı eserde Yûsuf Sîneçâk’ın Cezîre-i Mesnevî adlı eserinin etkisi görüldüğünü kaydetmiştir (2006: 136).

Osmanlı kanon metinleri arasında sayılabilecek bir üne kavuşan Tuhfe-i Şâhidî kadar olmasa da yazarın bu eseri de dönemin okurları tarafından ilgiyle karşılanmıştır. Şimdiye kadar 42 yazma nüshası tespit edilen (Açık Önkaş 2013: 25) Gülşen-i Tevhid’in İran, Mısır ve İngiltere gibi ülkelerin kütüphanelerinde de kopyaları vardır. Ayrıca Celvetiyye tarikatı şeyhlerinden olan Zâtî Süleyman Efendi (ö. 1738) Gülşen-i Tevhîd’e mensur bir şerh yazmaya başlamış, tamamlayamadan vefat edince müritlerinden Fahrî Ahmed Dede (ö. 1799) esere devam etmiştir (Yazar 2011: 479-480; Şimşek 2021: 84-85).

Gülşen-i Tevhîd, Ahmed Niyâzî Efendi tarafından İstanbul’da neşredilmiştir (1298/1880). Ancak Abdülbaki Gölpınarlı bu neşrin yanlışlarla dolu olduğunu kaydetmiştir (Gölpınarlı 2006: 136). Eserin Mithat Baharî Beytur ve Afif Tektaş tarafından yapılmış tercümeleri bulunmaktadır (Şimşekler 1998: 42-45; Beytur 2002: 8-10; Çıpan 2010: 273-274; Tan 2021; Tektaş 2012 ).

Şairin biyografisi hakkında bilgi için bk. "Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahidi-muglali-ibrahim-dede 


Eserden Örnekler


"Âteşest in bang-ı nây u nist bâd

Her ki in âteş nedâred nist bâd”


Ez dem-i nây çû hu refte enderû

Âteşî peydâ şod ez envâr-ı hû


Perde-i uşşâk zin âteş besuht

Ez şu’â’aş şem’ dilâşân füruht


Ger to hâhî rûşenâ-i şem’-i dil

Şo birûn ez zulmet în âb u gil


Baş hâlî ez teşâvîş-i cihân

Tâ terâ envâr-ı hû gerdet ayân   (Tektaş 2012: 41)

Kaynakça


Açık Önkaş, Nilgün (2013). Mevlânâ Okyanusundan Muğlalı Şâhidî Denizine Şâhidî Şiirleri ve Açıklamaları. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yay.

Çıpan, Mustafa (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî: Hayâtı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri, Divân ve Gülşen-i Vahdet (Tenkidli Metin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Çıpan, Mustafa (2010). “Şâhidî, İbrâhim”. İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yay. 273-274.

Gölpınarlı, Abdülbâki (2006). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

Şimşek, Selami (2021). Keşanlı Süleyman Zâtî Efendi Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri (İnceleme-Metinler). Ankara: Gece Kitaplığı.

Şimşekler, Nuri (1998). Şâhidî İbrahim Dede’nin Gülşen-i Esrâr’ı Tenkidli Metin- Tahlil. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi. 

Tektaş, Afif (2012). Gülşen-i Tevhîd -Tevhîd Bahçesi- Şâhidî İbrâhim Dede. hzl. Mustafa Çiçekler. İstanbul: Eren Yay.

Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 

Atıf Bilgileri


Tanç, Nilüfer. "GÜLŞEN-İ TEVHÎD (ŞÂHİDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulsen-i-tevhid-sahidi. [Erişim Tarihi: 16 Temmuz 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
2 MEVLİD (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Dr. Öğr. Üyesi Rabia Doğru
Görüntüle
3 RİSÂLE-İ ÂFÂK U ENFÛS (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
4 TIRÂŞ-NÂME (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
5 TUHFE-İ ŞÂHİDÎ (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
6 FARSÇA DÎVÂN (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Araş. Gör. Ayşegül Akdemir
Görüntüle
7 GÜLİSTÂN ŞERHİ (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Dr. Bilal Güzel
Görüntüle
8 GÜLŞEN-İ VAHDET (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
9 GÜLŞEN-İ İRFÂN (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Araş. Gör. Murat ASLAN
Görüntüle
10 IŞK-NÂME (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
11 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
12 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
13 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
14 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
15 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
16 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
17 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
18 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
19 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
20 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle