Osmanlı tarih yazarlarından Nazmî-zâde Seyyid Murtazâ Efendi’nin, 1130/1717 yılına kadarki zaman dilimini kapsayan Bağdat tarihi. Murtezâ eserini, Bağdat valisi Ömer Paşa’nın, kuruluşundan kendi zamanına kadar Bağdat tarihi ile ilgili müstakil bir eser yazmasını istemesi üzerine kaleme almış ve adını da Gülşen-i Hulefâ koymuştur. Eser, Bağdat’ın Abbasî halifesi Mansur tarafından kuruluşundan yıkılışına kadarki Abbasî tarihini; Bağdat ve çevresine hâkim olan Büveyhîler, Selçuklular, Irak Selçukluları, Musul Atabeyleri, İlhanlılar, Celâyirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevîler gibi devletler ile 941/1534 yılında Osmanlı Devleti'nin hâkimiyetine girmesi, 1048/1638 yılında IV. Murad’ın ikinci kez Bağdat’ı fethedip Osmanlı hâkimiyetine almasından 1130/1717 yılına kadar devletin tayin ettiği Bağdat valileri ve bunların faaliyetlerine dair bilgiler içermektedir.

Müellif eserini oluştururken Mes’ûdî, Câmi’ü’s-Siyer, Hâtib-i Bağdâdî, Târîh-i Nizâmü’l-Mülk, Târîh-i Vassâf, İbnü’l-Cevzî, Şevâhidü’n-Nübevve, Târîh-i Güzîde, Târîh-i İbn Şihne, Solakzâde, Ravzatü’l-Ebrâr, Târîh-i Necîbî, Tercüme-i Kâbûs-nâme gibi birçok kaynaktan yararlanmıştır. Nazmîzâde, tarihî olaylardan bahsederken çoğu yerde yararlandığı kaynakları açık bir şekilde belirtmiştir. Eser, bu yönüyle güvenilir bilgiler içermektedir. Kerküklü tarihçilerden Resul Havî, esere Devhatü’l-Vüzerâ adıyla bir zeyil kaleme almıştır.

Eser Türkçe kaleme alınmakla birlikte Arapça ve Farsça kelime ve terkiplerle doludur. Eserde yeri geldikçe Türkçe, Arapça ve Farsça şiirlere, atasözlerine, ayet ve hadislere yer verilmiştir. Metin içinde tarihler çoğu yerde Arapça, bazen de Türkçe kaydedilmiştir. Kimi yerlerde söze güzellik katmak, olaylara tarih düşürmek için manzumeler de serpiştirilmiştir. Eser, Bağdat’ın siyasi ve askerî tarihi ile birlikte sosyal, dinî-kültürel, nüfus, idari ve etnik yapısı hakkında orijinal bilgiler içermesi bakımından önemli bir kaynaktır.

Gülşen-i Hulefâ, 1100/1688 yılında tamamlanıp Vali Ömer Paşa’ya sunulmuştur. 1143/1730’da Bâb-ı Âlî’de basılmıştır. Murteza, yazma işine devam edip 1130/1717 yılına kadar gelişen olayları da eserine dâhil etmiştir. Eserin 15 yazma ve 20 matbu nüshası bulunmaktadır. Süleymaniye Halet Efendi Koleksiyonu Nu. 595, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Nu. 6076 ve 3525’te kayıtlı nüshaların karşılaştırılmasıyla Mehmet Karataş tarafından bir doktora çalışması yapılmış ve daha sonra da yayımlanmıştır (Karataş 2001, 2014). Eser Fransızcaya çevrilmiş olup Almanca ve Rusça çevirilerinin yapıldığına dair bilgiler vardır. Eserin Mûsâ Kâzım Nûrs tarafından yapılan Arapça tercümesi 1971 yılında Necef’te basılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Murtazâ, Nazmî-zâde Seyyid Murtazâ Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/murtaza-nazmizade-seyyid-murtaza