Taşlıcalı (Dukaginzâde) Yahyâ Bey’in beşinci ve son mesnevisi. Yahyâ Bey, eserinde Nizâmî, Husrev, Câmî ve Nevâyî’nin hamse yazdıklarını, kendisinin hamse yazanların beşincisi olduğunu, eserinin “Hâtimetü’l-kitâb” bölümünde ise hamsesini bu eserle tamamladığını belirtmektedir (Dukagin-zâde Yahyâ, Hamse-i Yahya, Millet Ktp., AE Manzum, Nu: 986, 132 yk.).

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Hamseler Kataloğu’nda (74) Gülşen-i Envâr’ın telif tarihi 957 (1550) olarak gösterilmekteyse de, eserde böyle bir kayıt bulunamamıştır. Âşık Çelebi'nin tezkiresinde (Kılıç 2010: 676-680) Yahya Bey’in hamsesini oluşturan mesnevileri sıralarken Gülşen-i Envâr’ı son sırada vermektedir.

Gülşen-i Envâr, aruzun “müfte'ilün müfte'ilün fâ'ilün” kalıbıyla yazılmış olup, bazı kaynaklara göre 2000 beyittir. Kaya, eserin 2810 beyit (2013); Ünver ise, çeşitli nüshalarına göre 2950-3000 beyitten oluştuğunu belirtmektedir (1996: 252).

Ünver, Gülşen-i Envâr’ı konusu, vezni ve ana bölümlerden sonra gelen kısa hikâyeleriyle mesnevi edebiyatında Nizâmî-i Gencevî’nin Maḫzenü’l-Esrâr’ı tipindeki eserler arasında yer alsa da, plan bakımından eserin bunlardan farklı olduğunu, bu eserlerde görülen “önce bir makale, sonra bir hikâye” şeklindeki kompozisyon düzeninin Gülşen-i Envâr’da bulunmadığını, Gülşen-i Envâr’ın plan ve muhteva açısından aynı dönem şairlerinden Bursalı Rahmî’nin Gül-i Sad-berg’ine benzediğini belirtmektedir (1996: 252).

Gülşen-i Envâr, dört fasıl ve yedi mertebeden oluşmaktadır. Bu bölümlerde Kanunî, padişahlık vasıfları, gafillerin terbiyesi, dünya muhabbeti, ehl-i sünnet, rüyalar ve tabirleri, evliya mertebeleri anlatılır (Çelebioğlu 1994: 94). Eserin birinci faslı, padişahların nasıl davranması gerektiği; ikinci faslı, gafilleri uyarmak ve yetişkinlere öğüt vermek; üçüncü faslı, dünya sevgisinin ahiret için eziyet ve sıkıntı kaynağı olduğu; dördüncü ve son faslı ise, kanaat hakkındadır. Eserin yedi mertebe üzerine düzenlenen bölümünde veliliğin dört kısım olduğu, velilerin yaratılış itibariyle hava, ateş, su ve topraktan ibaret anâsır-ı erbaaya benzediği açıklanıp veliliğin yedi mertebesi tanıtılır (Ünver 1996: 252-253).

Eser, “fasıl”, “aksam” ve “mertebe” gibi başlıklar altında çeşitli hikâyelerle zenginleştirilmiş olup eserde şair, kendi hayatını, şeyhi Mehmed Dede ile tanışmasını ve Şehzade Mustafa’nın katlini de anlatmıştır. Gülşen-i Envâr’da Yahyâ, Arnavut asıllı olduğunu, Dukagin soyundan geldiğini ve soyunun Arap ülkesinden firar ederek taşlı yerde karar kıldığını belirtmektedir. Gülşen-i Envâr, muhteva açısından ahlâkî, eğitici ve hikemî bir özellik gösterir. Onun mesnevileri yerli ve millî unsurlar taşıdığından Türkçe yönünden de oldukça başarılıdır.

Eserin İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Hamseler Kataloğu’unda 17 yazma nüshasının olduğu belirtilmektedir (73-81). Eser üzerine İbrahim Doğanyiğit yüksek lisans tezi  hazırlamıştır (1992). 

Yahyâ Bey’in biyografisi için bk. “Yahyâ Bey, Taşlıcalı, Dukagin-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yahya-bey-dukaginzade