GÜLİSTÂN-I İREM (KUDSÎ)
tezkire
Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov (d. 1208/1794 - ö. 1262-63/1846)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kudsî'nin Herodot, Strabon, Taberî, Kazvinî, Kâtip Çelebi ve Karamzin gibi farklı milletlere mensup araştırmacıların eserlerinden yararlanarak hazırladığı tarih ve biyografi eseri (Bakıxanov 2010: 6). Bakıhanov, bu eseri üzerine uzun süre çalışmıştır (Muhtaroğlu 1993: 201). Bakıhanov’un Batı kültüründen haberdar olması, eseri hem metot hem de anlatış tarzı bakımından Doğu dünyasındaki benzerlerinden farklı kılmaktadır (Yazıcı 1991: 543-544). 

Gülistân-ı İrem; giriş bölümü, eserin ana gövdesini oluşturan beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Azerbaycan ve Dağıstan’ın coğrafi konumu, burada yaşayan insanların kökeni, dili ve gelenekleri anlatılmıştır. Birinci bölümde İslamiyet’in doğuşundan Arap ordularının Şirvan ve Dağıstan bölgelerine gelişine kadarki dönem ele alınmıştır. İkinci bölüm, Arap ordularının bölgeye gelişinden Moğol istilasına kadar olan döneme ayrılmıştır. Üçüncü bölüm, Moğol döneminden Safevîler’in ortaya çıkışına kadar olan dönemi içermektedir. Dördüncü bölümde Safevîler’in ilk dönemlerinden Nadir Şah’ın vefatına kadar olan tarihî süreç anlatılmaktadır. Beşinci bölümde Nadir Şah’ın vefatından Karabağ’ın Gülistan köyünde imzalanan anlaşmaya kadar olan dönemdeki olaylara ışık tutulmuştur. Sonuç bölümünde yazarın kendisi hakkında verdiği bilgilere ek olarak 24 şair, yazar ve âlimin hayat hikâyeleri yer almaktadır (Akpınar 1994: 48; Bakıxanov 2010: 11-12; Bayram 2011: 114).

Bakıhanov, Gülistân-ı İrem adlı eserini Farsça olarak hazırlamıştır. Rusçaya çevirdiği bazı bölümleri 1846 ve 1848’de Tiflis’te Kafkaz gazetesinde yayımlamıştır (Bakıxanov 2010: 8). Eserin tamamı Rusça olarak ilk kez 1926’da yayımlanmıştır (Bayram 2013: 151). Farsça metin ilk kez bütün olarak 1970’de Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Farsça ön sözle birlikte yayımlanmıştır (Yazıcı 1991: 544). Eserin Azerbaycan Türkçesine ilk tercümesi Mir Cafer tarafından 1902’de yapılmış, ancak sansürden izin alınamadığı için eser yayımlanamamıştır. Azerbaycan Türkçesiyle ilk kez 1951’de yayımlanabilmiştir (Aliyev 2007: 45).

Yazarın biyografisi için bk. "Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kudsi-abbaskulu-aga-bakihanov 

Eserden Örnekler


(Eserin Azerbaycan Türkçesine yapılan tercümesinden bir bölüm)

Şeyx Səfiyyəddindən sonra oğlu Şeyx Sədrəddin Musa, ondan sonra oğlu Xacə Əli, ondan sonra Şeyxşah adı ilə məşhur oğlu İbrahim və ondan sonra da oğlu Şeyx Cüneyd zahiri və batini dövləti (hakimiyyəti) öz şəxslərində toplamışdılar. Hər tərəfdən çoxlu mürid onların asitanəsinə üz qoyub irşad gözləyirdi. Şeyx Cüneydin cah-cəlalı və müridlərinin sayı gündən-günə artırdı. O zaman İraqi-Ərəb, İraqi-Əcəm və Azərbaycan padişahı olan türkmən Qaraqoyunlu Cahanşah dövlətinin zavalından qorxuya düşüb, Şeyx Cüneyd haqqında bədgüman oldu. Ancaq bədnamlıq qorxusundan ədavətini izhar edə bilmirdi. Axırda bəzən kinayə və bəzən də açıqdan-açığa onun bir tərəfə getməsini arzu etdi. Şeyx Cüneyd də öz tərəfdarları ilə Diyarbəkirə getdi. Diyarbəkir vilayətinin yarısına hakim olmuş və Uzun Həsən ləqəbilə şöhrət tapmış olan Türkmən Ağqoyunlu Həsən bəy Cahanşaha itaət etmirdi. O, öz bacısı Xədicə bəyimi Şeyx Cüneydə verdi. Bir zaman keçəndən sonra Şeyx Cüneyd yenə Ərdəbilə qayıtdı (Bakıxanov 2010: 106). 

Kaynakça


Akpınar, Yavuz (1994). Azerî Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yay.

Aliyev, Emin (2007). Abbaskulu Bakühanlı ve Ahlâk Düşüncesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Bakıxanov, Abbasqulu Ağa (2010). Gülüstani-İrem. Bakü: Hatun Plyus.

Bayram, Ömer (2011). “Gülistan-ı İrem’in Tezkire Kısmı”. Mustafa İsen Adına Uluslararası Sempozyum-Klasik Türk Edebiyatında Biyografi-Bildiriler. Ankara: AKM Yay. 109-120.

Bayram, Parvana (2013). “Abbaskulu Ağa Bakühanov’un Hayatı, Eserleri ve ‘Kitab-ı Askeriye’ Hikâyesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6 (27): 145-165.

Muhtaroğlu, Vilayet (1993). “Abbasqulu Ağa Bakıxanov (Azerbaycan XIX.-XX. Yüz Yıl Türk Edebiyatı-1920’ye Kadar)”. Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi-Azerbaycan Türk Edebiyatı-III. Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 200-208.

Yazıcı, Tahsin (1991). “Bâkihanlı”. İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yay. 543-544.

Atıf Bilgileri


Baldane, Orhan. "GÜLİSTÂN-I İREM (KUDSÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulistan-i-irem-kudsi. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RİYÂZU’L-KUDS (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Dr. Sultan Şenödeyici
Görüntüle
2 TEHZÎBÜ’L-AHLÂK (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
3 NESÂYİH/KİTÂB-I NASÎHAT/NASÎHATNÂME (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
4 AYNU’L-MÎZÂN (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
5 MİŞKÂTU’L-ENVÂR (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
6 MİR’ATÜ’L-CEMÂL (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
7 DÎVÂN (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
8 KİTÂB-I ASKERİYE (KUDSÎ) Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
9 DÎVÂN (ÂCİZ) Âciz, Ali Akber Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
10 DÎVÂN / DÎVÂN-I KASÂİD Ü GAZELİYYÂT (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
11 KİTÂBÜN-NASÂYİH (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
12 KİTÂB-I MAKTEL (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
13 DÎVÂN (DİLSÛZ) Dilsûz, Muhammed Emîn Prof. Dr. Yakup POYRAZ
Görüntüle
14 [DÎVÂN] (ANDELÎB) Andelîb Karacadağî Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
15 GÜLŞEN-İ İRFÂN (FAKÎR) Fakîr, Hacı Ağa Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
16 SA’LEBİYE (HALHÂLÎ) Halhâlî, Muhammed Bâkir Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
17 DÎVÂN (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Öğr. Gör. ÖZLEM KAHRAMAN
Görüntüle
18 TİLKİ İLE KURT (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle