- Yazar Biyografisi (TEİS)
Azîz, Abdülazîz bin Hoca Sâdeddîn - Madde Yazarı: Prof. Dr. Adem Ceyhan
- Eser Yazılış Tarihi:1021/1612 (tahminî)
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:08/10/2021
GÜL-İ SAD-BERG /SAD-KELİME-İ İMÂM ALÎ TERCÜMESİ (AZÎZ)
Hz. Ali’ye ait yüz sözün tercüme ve şerhiAzîz, Abdülazîz bin Hoca Sâdeddîn (d. 983/1575-ö. 1027/1618)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Reşîdüddîn Vatvat’ın (ö.1177) Hz. Ali’ye ait yüz sözün şerhi hakkındaki Matlûbu Külli Tâlib Min Kelâmi Emîri'l-Mü'minîn Alî bin Ebî Tâlib isimli Arapça-Farsça eserin Aziz tarafından Türkçeye yapılan tercümesi. Mütercimin eserinin başlangıcında Sultan Ahmed’i överken söylediği “Odur Sultân Muhammed câ-nişîni” mısraından, anılan hükümdarın, Sultan III. Mehmed (ö. 1603)’in yerine geçen Sultan I. Ahmed (ö. 1617) olduğu ve tercümenin onun isteğiyle yapıldığı anlaşılmaktadır. Bazı delil ve ipuçları, “Azîz” mahlasını kullanan şairin, tarihçi ve şeyhülislâm Hoca Sâdeddîn Efendi (ö. 1599)'nin oğlu Abdülazîz (ö. 1618) olduğunu göstermektedir: Hocazâde Abdülazîz’in 1021/ 1612’de tamamladığı ve bizzat yazdığı Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi'nin sonunda (Süleymaniye Ktp. Fatih, Nu. 3467, vr. 215b-216b) Gül-i Sad-berg’in mukaddimesi yer almakta; yine mütercimin Sad-Kelime-i Hazret-i Ali (Hz. Ali'nin Yüz Sözü) türünden bu eserinin başka bir nüshasının (Süleymaniye Ktp. Mihrişah Sultan Nu. 202, vr. 243b-282b) başında “Ahlâk’tan nakledildi” manasına gelen Arapça bir kayıt bulunmakta; Kâtib Çelebi’nin (ö. 1067/ 1657) Fezleke'de Abdülazîz’den bahsederken "“Elsine-i selâsede şi‘ri ve Sad Kelime Tercemesi vardır. Latîf eserdür” şeklinde verdiği bilgi de bu tespiti doğrulamaktadır (Kâtib Çelebi 1286/ 1869: 396).
Kitabına Gül-i Sad-berg adını veren mütercimin tercümesi, ekleme, çıkarma gibi bazı tasarruflar taşısa da Matlûbu Külli Tâlib…’in aslına uygun bir çevirisi sayılabilir. Yazar, Hz. Ali’ye ait yüz veciz söz hakkında Reşîdüddîn’in mensur izahlarını mealen, Farsça kıtalarını ise aynı şekilde tercüme etmiştir. Abdülazîz Efendi’nin bu eseri, Âdem Ceyhan tarafından Latin harflerine ve günümüz Türkçesine çevrilerek yayınlanmıştır (Ceyhan 2008, 2011).
Mütercimin biyografisi için bk. "Azîz, Abdülazîz bin Hoca Sâdeddîn". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aziz-abdulaziz-bin-hoca-sadeddin
Eserden Örnekler
Men arefe nefsehu fekad arefe Rabbehu.
Her kimse ki kendü nefsini bile, tahkîk kendüyi terbiyet iden Rabbini bilür” dimekdür. Zîrâ zâtına teemmül-i sahîh ile im‘ân-ı nazar iden âkıl, bedîhe-i akl ile bu ma‘nâya vâsıl olur ki, vâdî-i ademden vaz‘-ı kadem arsa-i vücûda idüp nihân-hâne-i gaybdan cilveger-i mansıbe-i şühûd oldugını bilicek, kendüyi halk iden bir hâlık u perverdigâr-ı râzık var idügini buradan tamâm anlar. Nazm:
Ber-vücûd-ı Hudâ-yı azze ve cell
Hest nefs-i tû hüccet-i kâtı'
Çün bedânî tû nefs-râ dânî
K'ost masnû' Îzideş sânî
Terceme:
Bî-tereddüd vücûd-ı Bârî’ye
Bil ki nefs oldı hüccet-i kâtı‘
Bilicek nefsüni bilürsin kim
Nefs masnu‘dur Hudâ Sâni‘ (Ceyhan 2011: 200).
Kaynakça
Abdülazîz bin Hoca Sâdeddîn. Terceme-i Ahlâk-ı Muhsinî. Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Fatih, Nu. 3467. vr. 215b-216b.
Altınpay, Hüseyin (hzl.)(2008). Hocazâde Abdülaziz Efendi, Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi. (Fatih Ktp. 3467. 1A-60B). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
Ateş, Ahmed (1959). “Raşîd al-Dîn Vatvât’ın Eserlerinin Bâzı Yazma Nüshaları”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi,. 10 (14): 1-24.
Ateş, Ahmed (1968). İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler- I. İstanbul.
Aynî, Mehmet Ali (1993). Türk Ahlâkçıları. (1. bs. İstanbul 1939), İstanbul: Kitabevi Yay.
Azîz. Terceme-i Sad- Kelime-i İmâm Ali. Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Denizli Nu. 416, vr. 1b-26a.
Azîz. [Sad- Kelime-i] İmâm Ali Tercümesi. Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Mihrişah Sultan Nu. 202, vr. 243b- 282b.
Bursalı Mehmed Tâhir (1333-1342/1915-24). Osmanlı Müellifleri. 3 C. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Ceyhan, Âdem (2008). Reşîdüddin Vatvat, Hazret-i Ali’nin Yüz Sözü Gül-i Sad-berg. çev. Hocazâde Abdülaziz Efendi. İstanbul: Buhara Yay.
Ceyhan, Âdem (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap.
Derdiyok, İ. Çetin (1996). “Gül-i Sad-berk”. İslâm Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 225-226.
Dilek, Muhammet (hzl.)(2014). Hocazâde Abdülaziz Efendi’nin Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi. (Süleymaniye Ktp. Fatih Bl. Nr. 3467, vr. 166a- 277b). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
Donuk, Suat (hzl.) (2017). Nev‘îzâde Atâyî Hadâiku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936-45). Türk Şairleri. İstanbul: Suhulet Matbaası.
Kafzâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş‘âr. Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Şehit Ali Paşa. Nu. 1877.
Kâtib Çelebi (1286/ 1869). Fezleke-i Kâtib Çelebi. İstanbul. (Müellif hattı nüshası: Âtıf Efendi Ktp. Nu. 1914).
Levend, Agâh Sırrı (1963). “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten: 89-115.
Mehmed Süreyya (1308-15/1891-98). Sicill-i Osmanî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye. C. I-IV. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Müstakimzâde Süleyman Sadeddin. Mecelletü’n-nisâb fi’n-niseb ve’l-kunâ ve’l-elkâb. Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Hâlet Efendi Bl. Nu. 628.
Peker, Osman (hzl.)(2010). Hocazâde Abdülaziz Efendi ve Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi. (İnceleme- Metin, vr. 61a-165b). Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
Reşîd-i Vatvat (1382/1963). Matlûbu Külli Tâlib min Kelâmi Emîrü’l-mü’minîn Ali bin Ebî Tâlib. İntihâb Câhız. nşr. Mir Celâleddîn-i Urumavî Muhaddis. Kum.
Riyâzî. Tezkire-i Riyâzî. Millet Yazma Eser Ktp. A. Emîrî Tarih. Nu. 765.
Seyyid Rızâ. Tezkire-i Rızâ. Millet Ktp. A. Emîrî Tarih. Nu. 764.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | AHLÂK-I SULTÂN AHMEDÎ/AHLÂK-I MUHSİNÎ TERCÜMESİ (AZÎZ) | Azîz, Abdülazîz bin Hoca Sâdeddîn (ö. 1027/1618) | Doç. Dr. Fatih Koyuncu |
Görüntüle | ||
| 2 | MİFTÂHU'S-SA'ÂDE FÎ KAVÂ'İDİ'S-SİYÂDE TERCÜMESİ (AZÎZ) | Azîz, Abdülazîz bin Hoca Sâdeddîn | Araş. Gör. Dr. enes ilhan |
Görüntüle | ||
| 3 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 4 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 5 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
| 6 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
| 7 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 8 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 9 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 10 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 11 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
| 12 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |