Bursalı Rahmî’nin dinî, tasavvufî, ahlakî mesnevisi. Eser Sultan II. Selim’e sunulmuştur. Yazım tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte eserin, padişahın tahta çıktığı, aynı zamanda Rahmî’nin vefat tarihi olan 1567’de şairin ölümünden önce yazıldığı söylenebilir.

Tezkirelerde ismi geçmeyen bu eserden Âzerî’nin Nakş-ı Hayâl isimli mesnevisi vasıtasıyla haberdar oluruz. Agah Sırrı Levend, Âzerî’nin Nakş-ı Hayâl mesnevisinin hâtime bölümünde Türk edebiyatında Mahzenü’l-Esrâr’a ilk nazire yazanlar olarak Rahmî ile Yahya’nın zikredildiğini belirtir ve bu bölümü aktarır, ardından da eseri geniş bir şekilde tanıtır (1973: 71-75). İsmail Belig (Süleymaniye Ktp. Aşir Ef. 264:172a ), Şemseddin Sami (1308: 2270), Mehmed Süreyya (1308:175) ve Mehmed Tahir (1333:180) ise eserin Molla Câmî’nin Tuhfetü’l-Ahrâr’ının tercümesi olduğunu söylerler.

Rahmî, Gül-i Sad-berg’in sebeb-i telif bölümünde bir gece rüyasında kendisini Nizamî ve ona nazire yazmış olan Emîr Hüsrev-i Dihlevî, Molla Câmî, Ali Şîr Nevâî'nin bulunduğu bir mecliste gördüğünü, Molla Câmî'nin elini öperek ondan pîri olup kendisini irşat etmesini istediğini, Câmî’nin de kendisinin şiirlerini överek Nizâmî’nin Mahzenü’l-Esrâr’ına bir nazire söylemesini tavsiye ettiğini anlatır.

Rahmî’nin sebeb-i telif bölümünde verdiği bu bilgiler, aslında Gül-i Sad-berg’in nazire ilişkisini de aydınlatmaktadır. Eser, Nizâmî’nin Mahzenü’l-Esrâr’ına nazire olmakla birlikte daha çok Molla Câmî’nin Tuhfetü’l-Ahrâr’ı örnek alınarak yazılmıştır. Gül-i Sad-berg’le Mahzenü’l-Esrâr arasındaki şekil açısından tek ortak nokta vezin olup isim, tertip, bölüm sayısı gibi pek çok bakımdan aralarında farklılık görülmektedir. Nizâmî’nin mesnevisinde tevhid, münacat, na‘t, Behramşah’a övgü, sebeb-i telif, söz hakkındaki manzumeler ve halvetlerden oluşan uzun bir giriş bölümünden sonra 20 “makale” ve her makalenin ardından gelen 20 “hikâye” bulunur. Buna karşılık Gül-i Sad-berg, 80 beyitlik bir besmele manzumesi ile başlar, 7 “ravza” ve her ravzadan sonra gelen o bölümün konusuyla ilgili 7 “hikâye”den oluşur. Muhteva açısından da Mahzenü’l-Esrâr’dan farklılıklar gösteren Gül-i Sad-berg’de birkaçı dışında farklı konular ve farklı hikâyeler işlenmiş olup, ortak konu ve hikâyelerde bile konunun ele alınışı aynı değildir. Gül-i Sad-berg’de işlenen konular, hikâyeler ve bunların ele alınışı daha çok Câmî’nin Tuhfetü’l-Ahrâr’ı ile benzerlik gösterir, hatta zaman zaman ortak konu ve hikâyelerde adeta Câmî’den mealen çeviri diyebileceğimiz beyitler bulunmaktadır.

Alışılagelen mesnevi tertibinin aksine 1. ravzadan sonra yer alan sebeb-i telif bölümünü eserin sunulduğu Sultan Selim’e övgü ve dua bölümü takip eder. Mesnevide sırasıyla Hz. Muhammed’in miraç mucizesi, söz ve kalemin önemi, insan tabiatının Allah’ın zâtının aynası olduğu, dünyadan el etek çeken bir âşığın gönlünden hicap perdesinin kaldırılması, hükümdarların adaleti, aşk ve âşığın halleri, sonbahar konuları işlenir. 7. hikâyenin ardından bir “mev‘ize” ile bir hikâyeden sonra “hâtimetü’l-kitâb” bölümüyle eser sona erer.

Elimizdeki tek nüshaya göre 1498 beyitten oluşan eser, Mahzenü’l-Esrâr gibi serî bahrinin müfte‘ilün / müfte‘ilün / fâ‘ilün kalıbıyla yazılmıştır (Erişen 1990:97-100 ). Eserin bilinen tek yazma nüshası Atatürk Üniversitesi Agâh Sırrı Levend Yazmaları arasında 17 numarada kayıtlıdır.

Eser üzerinde Pervin Aynagöz tarafından lisans (1985) ve Gülgün Erişen (1992) tarafından yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rahmi-bursali-pir-mehmed