GÜL-İ SAD-BERG (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)
matla seçkisi
Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa (d. 948/1541 - ö. 1008/1600)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Layihatü'l-Hakika ve Varidatü'l-Enîka adlı divanlarından seçerek oluşturduğu 100 matlaı içeren eseri. Eser, giriş özelliği taşıyan ve aruzun fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün vezniyle kaleme alınan 19 beyitlik bir mesnevi ile başlar, daha sonra "metali" başlığı altında matlalar alfabetik olarak sıralanır. Âlî, eserin ismini 19 beyitlik önsözde üç defa anar. Şair, önce 100 gazelden oluşan Sadef-i Sad-Güher'i, sonra 100 matladan meydana gelen Gül-i Sad-Berg'i toplamaya girişir. Sadef-i Sad-Güher  1001/1593 yılında bir araya getirildiğine göre Gül-i Sad-Berg de söz konusu yıldan sonra düzenlenmiş olmalıdır. Âlî, sonraki beyitlerde eserini över ve Gül-i Sad-Berg terkibini yorumlamaya çalışır. Ona göre "gül" den maksat mecmua, "berg" den kasıt parlak ve renkli matlalardır. Âlî, bundan sonra da eserini "rengîn" olarak niteler ve yüz yapraklı taze gül yaprağına benzetir. Âlî'ye göre Gül-i Sad Beg, bazen bir sadef, bazen pek çok meyve veren ulu bir ağaç gibidir. Yine Âlî'ye göre eseri bazen yüz yapraklı bir gül, bazen de iki yüz taneli güzel bir sümbül görünümündedir.

Eserde giriş mahiyetindeki 19 beyitten sonra matlalar gelir. Âlî, eserinin 100 matladan oluştuğunu ifade etse de Gül-i Sad-Berg'den bugüne 31 matla kalmıştır. İki nüshada, önsöz ve matlalar ile birlikte 50 beyit bulunmaktadır. Âlî'nin Gül-i Sad-Berg'e aşk, sevgili, tabiat ve sosyal hayat ile ilgili matlaları almıştır. Âlî bu beyitlerde, üslûbunun bir özelliği olarak, daha önceki dönemlere ait kelime ve deyimlere yer verir. Gül-i Sad-Berg, hacimce küçük olmasına karşılık Âlî'nin hayatında ve sanatında önemli bir yer tutar. Gül-i Sad-Berg Âlî'nin Risale-i Zırgamiye, Subhatü'l-Abdal ve Sadef-i Sad-Güher'i gibi Giriş veya Önsöz niteliğinde manzume ile başlar konuyla ilgili çalışmasını sunar. Gül-i Sad-Berg'teki şiirleri Varidatü'l-Enîka ve Layihatü'l-Hakika adlı divanlarından seçmiştir. Bu bakımdan eser, bir antoloji niteliği taşımaktadır. Gül-i Sad-Berg'deki matlaları bir başkasının değil de şairin kendisinin seçmesi eseri antolojinin klâsik tanımının dışına çıkarır. Dolayısıyla Gül-i Sad-Berg, Âlî'nin sanatının yanında edebî zevkini de temsil eden önemli eserdir.  Âlî, 18 yıl Gelibolu'dan ayrı kalır ve bu esnada Anadolu'yu, Bağdat'ı, Mısır'ı, Şam'ı, Şirvan'ı, Gürcistan'ı, Yunanistan'ı ve Türkistan'ı dolaşır. Bir türlü aradığı huzura kavuşamaz ve hayatının sonlarına doğru doğduğu, çocukluğunu geçirdiği Gelibolu'ya döner. Gül-i Sad-Berg, Gelibolulu Mustafa Âlî'nin hayatında yorgunlukların, bezginliklerin, yılgınlıkların, düş kırıklıklarının sona erişini ve eski mutlu günlere dönüşü temsil eder.

Gül-i Sad-Berg'in Türkiye kütüphanelerinde iki nüshası tespit edilmiştir. Âlî'nin Gül-i Sad-Berg'i İsmail Hakkı Aksoyak tarafından yayınlanmıştır (1997).

Şairin biyografisi için bk. "Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa 

Eserden Örnekler


Gül-i Sad Berg o bâga sad matla

Ya‘ni mecmû-ı nazma yok makta


Oldı gülden murâd mecmû‘a

Bülbül-i tab-i pâk matbû‘a


Berg-i gülden garaz hemân cânâ

Oldı rengîn metâli-i garrâ


Bu ne rengîn eserdir ey ‘Âlî

Sanki gül-berg-i terdür ey Âlî


Geh sadef gibidür bu sad gevher

Gâh bir devhadur hezâr-semer


Görinür gâh sad-varak bir gül

Ki dü sad-dâne bir güzel sünbül


İş bu manzûme mâ-hasal her bâr

Niçe yüzden bedîd ider dîdâr


Âferîn tab-ı pâk-i üstâda

Âferîn nakş-ı kilk-i Bihzâd'a


Oldı tahsîn bu saffa çün makta

Birbir itsün tulû‘ sad matla


METÂLİ

1

Gönlüm ayırma yanundan hem-nişîn olsun sana

Ben ırak düşdüm koy ol bârî yakın olsun sana

2

Ey mug-beçe sakın ki vebâl olmasun sana

Bizsüz mey içdün ise helâl olmasun sana

3

Bu dâgla olamaz bir sınuk piyâle bana

Aceb ne yürek ile öykünür ki lâle bana (Aksoyak  1997:173-174 )

Kaynakça


Aksoyak, İsmail Hakkı (1997). "Gelibolulu Mustafa Âlî'nin Gül-i Sad-berg'i." Türklük Bilimi Araştırmaları (4): 163-75.

Atıf Bilgileri


Aksoyak, ismail. "GÜL-İ SAD-BERG (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gul-i-sad-berg-ali-cesmi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 BEDİÜ'R-RUKÛM/ REBÎÜ'L-MERSÛM (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
2 CÂMİÜ'L-BUHÛR DER-MECÂLİS-İ SÛR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR
Görüntüle
3 DAKÂİKU'T-TEVHÎD/BEDÂYİ'U'L-METÂLİ' (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
4 DÎVÂNLAR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
5 HULÂSATÜ'L-AHVÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
6 MAÂLİMÜ'T-TEVHÎD (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
7 HADÎS-İ ERBAÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
8 MECMAU'L-BAHREYN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
9 MİHR Ü MÂH (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
Görüntüle
10 MİHR Ü VEFÂ (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
11 NİKÂTÜ'L-KÂL FÎ-TAZMÎNİ'L-MAKÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
12 RİYÂZÜ'S-SÂLİKÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
13 SUBHATÜ’L-ABDÂL (ÂLÎ/ ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
14 SUBHATÜ'L-İNÂBE (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
15 TUHFETÜ'L- UŞŞÂK/TUHFE-İ UŞŞÂK (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
16 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
17 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
18 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
19 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
20 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
21 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
22 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
23 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
25 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle