- Yazar Biyografisi (TEİS)
Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa - Madde Yazarı: Ismail Aksoyak
- Eser Yazılış Tarihi:1001/1593'ten sonra
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Arapça
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:06/12/2021
GÜL-İ SAD-BERG (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)
matla seçkisiÂlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa (d. 948/1541 - ö. 1008/1600)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Layihatü'l-Hakika ve Varidatü'l-Enîka adlı divanlarından seçerek oluşturduğu 100 matlaı içeren eseri. Eser, giriş özelliği taşıyan ve aruzun fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün vezniyle kaleme alınan 19 beyitlik bir mesnevi ile başlar, daha sonra "metali" başlığı altında matlalar alfabetik olarak sıralanır. Âlî, eserin ismini 19 beyitlik önsözde üç defa anar. Şair, önce 100 gazelden oluşan Sadef-i Sad-Güher'i, sonra 100 matladan meydana gelen Gül-i Sad-Berg'i toplamaya girişir. Sadef-i Sad-Güher 1001/1593 yılında bir araya getirildiğine göre Gül-i Sad-Berg de söz konusu yıldan sonra düzenlenmiş olmalıdır. Âlî, sonraki beyitlerde eserini över ve Gül-i Sad-Berg terkibini yorumlamaya çalışır. Ona göre "gül" den maksat mecmua, "berg" den kasıt parlak ve renkli matlalardır. Âlî, bundan sonra da eserini "rengîn" olarak niteler ve yüz yapraklı taze gül yaprağına benzetir. Âlî'ye göre Gül-i Sad Beg, bazen bir sadef, bazen pek çok meyve veren ulu bir ağaç gibidir. Yine Âlî'ye göre eseri bazen yüz yapraklı bir gül, bazen de iki yüz taneli güzel bir sümbül görünümündedir.
Eserde giriş mahiyetindeki 19 beyitten sonra matlalar gelir. Âlî, eserinin 100 matladan oluştuğunu ifade etse de Gül-i Sad-Berg'den bugüne 31 matla kalmıştır. İki nüshada, önsöz ve matlalar ile birlikte 50 beyit bulunmaktadır. Âlî'nin Gül-i Sad-Berg'e aşk, sevgili, tabiat ve sosyal hayat ile ilgili matlaları almıştır. Âlî bu beyitlerde, üslûbunun bir özelliği olarak, daha önceki dönemlere ait kelime ve deyimlere yer verir. Gül-i Sad-Berg, hacimce küçük olmasına karşılık Âlî'nin hayatında ve sanatında önemli bir yer tutar. Gül-i Sad-Berg Âlî'nin Risale-i Zırgamiye, Subhatü'l-Abdal ve Sadef-i Sad-Güher'i gibi Giriş veya Önsöz niteliğinde manzume ile başlar konuyla ilgili çalışmasını sunar. Gül-i Sad-Berg'teki şiirleri Varidatü'l-Enîka ve Layihatü'l-Hakika adlı divanlarından seçmiştir. Bu bakımdan eser, bir antoloji niteliği taşımaktadır. Gül-i Sad-Berg'deki matlaları bir başkasının değil de şairin kendisinin seçmesi eseri antolojinin klâsik tanımının dışına çıkarır. Dolayısıyla Gül-i Sad-Berg, Âlî'nin sanatının yanında edebî zevkini de temsil eden önemli eserdir. Âlî, 18 yıl Gelibolu'dan ayrı kalır ve bu esnada Anadolu'yu, Bağdat'ı, Mısır'ı, Şam'ı, Şirvan'ı, Gürcistan'ı, Yunanistan'ı ve Türkistan'ı dolaşır. Bir türlü aradığı huzura kavuşamaz ve hayatının sonlarına doğru doğduğu, çocukluğunu geçirdiği Gelibolu'ya döner. Gül-i Sad-Berg, Gelibolulu Mustafa Âlî'nin hayatında yorgunlukların, bezginliklerin, yılgınlıkların, düş kırıklıklarının sona erişini ve eski mutlu günlere dönüşü temsil eder.
Gül-i Sad-Berg'in Türkiye kütüphanelerinde iki nüshası tespit edilmiştir. Âlî'nin Gül-i Sad-Berg'i İsmail Hakkı Aksoyak tarafından yayınlanmıştır (1997).
Şairin biyografisi için bk. "Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa
Eserden Örnekler
Gül-i Sad Berg o bâga sad matla
Ya‘ni mecmû-ı nazma yok makta
Oldı gülden murâd mecmû‘a
Bülbül-i tab-i pâk matbû‘a
Berg-i gülden garaz hemân cânâ
Oldı rengîn metâli-i garrâ
Bu ne rengîn eserdir ey ‘Âlî
Sanki gül-berg-i terdür ey Âlî
Geh sadef gibidür bu sad gevher
Gâh bir devhadur hezâr-semer
Görinür gâh sad-varak bir gül
Ki dü sad-dâne bir güzel sünbül
İş bu manzûme mâ-hasal her bâr
Niçe yüzden bedîd ider dîdâr
Âferîn tab-ı pâk-i üstâda
Âferîn nakş-ı kilk-i Bihzâd'a
Oldı tahsîn bu saffa çün makta
Birbir itsün tulû‘ sad matla
METÂLİ
1
Gönlüm ayırma yanundan hem-nişîn olsun sana
Ben ırak düşdüm koy ol bârî yakın olsun sana
2
Ey mug-beçe sakın ki vebâl olmasun sana
Bizsüz mey içdün ise helâl olmasun sana
3
Bu dâgla olamaz bir sınuk piyâle bana
Aceb ne yürek ile öykünür ki lâle bana (Aksoyak 1997:173-174 )
Kaynakça
Aksoyak, İsmail Hakkı (1997). "Gelibolulu Mustafa Âlî'nin Gül-i Sad-berg'i." Türklük Bilimi Araştırmaları (4): 163-75.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | BEDİÜ'R-RUKÛM/ REBÎÜ'L-MERSÛM (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
2 | CÂMİÜ'L-BUHÛR DER-MECÂLİS-İ SÛR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR |
Görüntüle | ||
3 | DAKÂİKU'T-TEVHÎD/BEDÂYİ'U'L-METÂLİ' (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂNLAR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
5 | HULÂSATÜ'L-AHVÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
6 | MAÂLİMÜ'T-TEVHÎD (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
7 | HADÎS-İ ERBAÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
8 | MECMAU'L-BAHREYN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
9 | MİHR Ü MÂH (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Prof. Dr. Ahmet İÇLİ |
Görüntüle | ||
10 | MİHR Ü VEFÂ (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
11 | NİKÂTÜ'L-KÂL FÎ-TAZMÎNİ'L-MAKÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
12 | RİYÂZÜ'S-SÂLİKÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
13 | SUBHATÜ’L-ABDÂL (ÂLÎ/ ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
14 | SUBHATÜ'L-İNÂBE (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
15 | TUHFETÜ'L- UŞŞÂK/TUHFE-İ UŞŞÂK (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
17 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
18 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
19 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
20 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
21 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
22 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
23 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
24 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
25 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |