Şeyh Sa‘dî-i Şîrâzî (ö. 691/1292)’nin Gülistân adlı eserinin Şeyhülislam Hâce-zâde Es’ad tarafından Osmanlı Türkçesine yapılan tercümesi.

Gül-i Handân, Osmanlı sahasında yapılan Gülistân tercümeleri içinde aslına uygun olarak yapılmış tercümelerdendir. Es‘ad Efendi, Gülistân’ın manzum kısımlarını manzum, mensur kısımlarını da mensur olarak tercüme edip eserini Sultan I. Ahmed’e sunmuştur. Eserin kütüphanelerde kayıtlı on nüshası bulunmaktadır. Bu nüshalar, Nuruosmaniye Kütüphanesi 0004204; 0004203; 003736; Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 69; 06 Mil Yz B 162; Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan Köşkü 1912; İzmir Hisar 000559; Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Edebi Türkî Kula 58; Mısır Hidiv Kütüphanesi Türkçe Yazmaları 556; Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Tasavvufî Türkî 2’ de kayıtlıdır.

Es‘ad Efendi, Sa‘dî’nin Gülistân’ını Farsça bilmeyen Rum şairlerinin de faydalanması, Anadolu’da meşhur olan Gülistân’ın zaman içinde itibar ehlinin gözlerini nurlandırması ve büyük küçük herkesin damaklarını tatlandırması için bir yadigâr olmak üzere tercüme ettiğini anlatır. Gülistân’ı Şirâz elbisesi giymiş bir geline teşbih ederken, Gül-i Handân’ı da Rûmî elbiseler giydirilmiş bir gelin olarak niteler. Şiraz gömleğiyle süslü geline Rûmiyâne hil’at giydirip ortaya çıkardığını, tercümeyle o mesture gelinin güzel yüzünden perde kaldırıldığını, bilinmeyen ve görülmeyen güzelliklerin böylece anlaşılır ve fark edilir hâle geldiğini anlatır. Türkçeye tercümede dil süslemelerinin zarîfâne yapıldığını, Heşt-behişt gibi sekiz bab üzere tertip edilip padişaha ithaf ve ihdâ olunduğunu ifade eder. Eserin padişahın nazarlarına mazhar olup değer bulması için âdap ve dua usûlüne uygun olarak takdim edildiğini dile getirir.

Eserin ilk 15 yaprağında münâcât, na’t ve Sultan I. Ahmed’i metheden biri 60, diğeri 117 beyitlik iki mesnevi yer alır. Es‘ad Efendi, eserine; "Sorsalar ism ü resmini anun/Gül-i Handân'dur Gülistân'un" beyti ile Gül-i Handân adını verdiğini bildirir. Mütercim, Gülistân’ı şekil ve içerik yapısına sadık kalarak sekiz bölümde halinde tercüme etmiştir. Birinci bölümde 41; ikinci bölümde 50; üçüncü bölümde 30; dördüncü bölümde 14; beşinci bölümde 21; altıncı bölümde 9; yedinci bölümde 20 hikâyeye ve konuyla ilgili manzumelere yer verilmiştir. Sekizinci bölümde ise; “hikmet, pend, mutâyebe, tenbih nükte, şikâyet latife, terbiyet, teşbih nasîhat, edeb, ibret tazarru‘ u niyâz” başlıkları ile manzum-mensur metinler yer alır. 

Es’ad Efendi, şeklen Gülistân’ın yapısına sadık kalarak bir tercüme yapsa da Gül-i Handân genişletilmiş bir tercümedir. Mensur bölümlerde mütercimin sözü uzattığı, tercümeye ilaveler yaptığı görülmektedir. Ancak bu ilaveler konun özünü muhafaza eden, niteliği değil anlatımı farklılaştıran, mütercimin üslubunu yansıtan ilavelerdir. Esa’d Efendi, Gülistân’ın bazı manzumelerini “terceme-i dîger” başlığı ile tekrar tercüme etmiştir. Gül-i Handân’da, Gülistân’ın orijinalinde olmayan beyit, nazım, mesnevî başlıklarında Esad Efendi’ye ait 84 manzume vardır. Gül-i Handân’ın sayfa kenarlarında Es’ad Efendi tarafından yazılmış Gülistân Sözlüğü de yer almaktadır. Söz konusu sözlük Gülistân’da geçen 314 kelimenin Türkçe anlamlarına yer vermiştir. (Özdemir 2022).

Gül-i Handân konusunda Mehmet Özdemir tarafından doktora tezi hazırlanmıştır (Özdemir 2011).

Yazarın biyografisi için bk. "Es'ad, Hâce-zâde". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/%20madde-detay/esad-hacezade