Ali Ufkî Bey’in, Türkçenin gramerine dair kitabı. 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesinin çağdaş bir grameri niteliğinde olan eser (Argunşah 2022: 299), Latince kaleme alınmış olup 53 yapraktan müteşekkildir. Metin, ses bilgisiyle başlayıp şekil bilgisiyle devam etmektedir. Evvela harekeler ve çeşitli işaretler açıklanmış, ardından “Türkler, Farslar ve Arapların Kullandığı Doğu Alfabesi Şeması” başlığıyla alfabe ve harflerin bitişme hususiyetleri aktarılmış, söz konusu harflerin bulunduğu diller belirtilmiş ve söz konusu harfler ilgili dilde bazı kelime örnekleriyle gösterilmiştir. Daha sonra “Fiil” başlığıyla fiiller bölümüne geçilmiş olup söz konusu kısım, kitabın en hacimli bölümünü oluşturmaktadır. Filler, etken ve edilgenliklerine göre tasnif edilmiş, fiil çekimleri gösterilmiş, birleşik fiiller, yardımcı fiiller, bildirme eki gibi konular işlenmiş ve fiilimsilere değinilmiştir. Fiil bölümünün ardından gelen isim bahsinde, isim türleri çeşitli tasniflerle izah edilmiş ve ismin hâlleri konusuna değinilmiştir. Ardından zarflar, bağlaçlar, edatlar ve ünlemler ele alınmıştır. Bu bölümün ardından gelen cümle örnekleri faslında çeşitli kullanımlar üzerinde durulmuş ve açıklamalara yer verilmiştir. Sonrasında cümle bahsine geçilerek cümle yapıları incelenmiş ve bazı eklerin konu edilmesiyle gramer bölümü tamamlanmıştır. Eserin son kısmında ise çeşitli metin örneklerine yer verilmiştir (Argunşah 2022: 299-300).

Basılmamış olan eserin tek nüshası Bodleian Kütüphanesi Mr. Hyde 43 (BDP 1787) numarada kayıtlı olup metin üzerine Fafo Telatar, Yaşar Tokay ve Nurdan Besli’nin ortak yayımladıkları bir kitap mevcuttur (2020). Mustafa Argunşah ise söz konusu neşre dair bir makale kaleme almıştır (2022).

Müellifin biyografisi için bk. “Ali Ufkî Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-ufki-bey