Manastırlı Mehmed Rifat’ın üç perde üç fasıldan oluşan, “evvelisi gülünç sonu acıklı tiyatro” ibaresiyle sunulan eseri. 85 sayfalık oyunun yayımlanma tarihi belli değildir. Eserin ilk baskısı üzerinde herhangi bir yayın yeri, yayınevi ve tarih bilgisi bulunmamaktadır. 

Mehmed Rifat bu oyunu “Ahlakımız dâhilinde bir şey yazmak” arzusuyla yazdığını ifade eder. Oyun, Mehmed Rifat’in diğer oyunlarında da olduğu gibi çok sade bir dille oluşturulmuştur. Eserin konusu, dönemin pek çok eserinde görüldüğü gibi düğün, yerleşik âdetler ve toplum yapısı üzerinedir. Oyunun asıl karakterlerinden, Ashab-ı haysiyetten bir zat olarak tanıtılan Naim Bey, oğlu için bir sünnet düğünü yapacaktır. Fakat düğünde yapacağı masraf onu endişelendirir. Eşi Cevriye Hanım ise geleneklere oldukça bağlı, her şeyi usullere göre yapmakta ısrar eden biridir. Kayınvalidesi Nazife Hanım ile birlikte hareket ederek Naim Bey’e istediğini yaptırır. Naim Bey büyük ve altından kalkmakta zorlanacağı bir masrafın altına girmek zorunda kalır, hatta bu nedenle düğün hediyelerinden bir kısmını satmayı bile düşünür.

Bu ana konunun yanında, oyunda israf, gereksiz harcama yapma konusunu destekleyecek bir yan konu daha bulunur. Cevriye Hanım’ın yeğeni Nesibe Hanım ile kocası Enis Efendi arasında geçen hikâyede Nesibe Hanım’ın sünnet düğününde giymek için yeni elbise yaptırma talebi ile Enis Efendi’nin buna karşı çıkması nedeniyle yaşanan çatışma gösterilir. Enis Efendi, karısının zaten çok fazla elbisesi olduğunu, yeni bir elbisenin fuzuli masraf olduğunu düşünür. Nesibe Hanım ise isteğine ulaşmak için yüzüklerinden birisini satar ve elbiseyi diktirir. Durum ortaya çıkınca Enis Efendi Nesibe Hanım’ı boşar.

Bu olay, Naim Bey’in kararını gözden geçirmesine sebep olur. Üstelik bir gazetede, oğlunun düğününün masraflarını çıkarabilmek için düğün hediyelerini satmayı düşünen bir kişinin, bu durumun gerçekleşmesi hâlinde isminin açıklanacağı haberini okuyunca Naim Bey felç geçirir. Görenekler, toplumsal değerleri koruma, geliştirme, insanları birbirine bağlama niteliğini kaybetmiş; aksine anlamsız geleneklerin sürdürülmesi nedeniyle aileler dağılmış veya felakete sürüklenmiştir. Bu dönemde yazılmış pek çok roman ve tiyatro oyununda vurgulanan, aşırı tüketim ve israf kültürünün, artık geçerliliği kalmamış geleneklerle birleşince bireylerin, ailelerini, dolayısıyla toplumun mahvına sebep olacağı ikazı, bu oyunla da gerçekleştirilmiş olur.

Metin And oyunun 1874 ve 1875’te, Reşit Ahmet Sevengil de 1875’te Gedikpaşa Tiyatrosunda sahnelendiğini belirtir. Oyun, Namık Kemal’in 7 Mart 1239/19 Mart 1873 tarihinde İbret gazetesinde yayımlanan “Görenek” başlıklı, göreneklerin hem bireysel hem de toplumsal olarak gelişmeyi engelleyen, baskı unsuruna dönüşen mahiyetini tartıştığı yazısından ilhamla kaleme alınır. Dolayısıyla oyun 1873-1875 tarihleri arasında yazılmış olmalıdır. Mehmed Rifat oyun için yazdığı önsözde bu eserden önce de bazı oyunlar kaleme almayı denediğini belirtir, fakat muhtemelen basılan ilk önemli oyunu bu eserdir.

Yazarın biyografisi için bk. “Manastırlı Mehmed Rifat”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifat-manastirli-mehmed