GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE)
dinî mesnevi
Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi (d. 1050/1640 - ö. 1122/1710)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Abdî mahlasıyla bilinen Şeyh Abdullah Efendi'nin Hz. Peygamber'in hayatını ele aldığı manzum eseri (Baş 2020: 37). Şeyh Abdullah Efendi, Hz. Peygamber doğmadan önce meydana gelen olaylardan başlayarak Hz. Ebû Bekir'in Müslüman oluşuna kadarki dönemi ele almıştır (Özcan 1988: I/74). Eser bu yönüyle tam bir siyer kitabı niteliğinde değildir.

Eser, kısa bir mukaddimeyle başlamaktadır. Burada besmelenin fazilet ve hikmeti (1-13), kainat ve insanın yaratılışı (14-31) ve Hz. Peygamber'in hayatını ele alan şairler (32-40) üzerinde durulmaktadır. Daha sonra eserin yazılmasına nasıl karar verildiği, konusunun nasıl belirlendiği ve eserin ismine yer verilmiştir (41-51). Asıl metin 52. beyitle başlamakta ve burada Hz. Peygamber'in doğumu, çocukluk ve gençlik yılları, evliliği, çocukları, kendisine peygamberliğin verilmesi ve ilk Müslümanların Müslüman olması gibi konular ele alınmıştır. Olaylar kişi ve mekan adları verilerek anlatılmıştır. Bölümler Farsça başlıklarla birbirinden ayrılmıştır. 1672 beyitten oluşan eserin dili Türkçe olmakla birlikte beyitler arasında Arapça ve Farsça ibarelerin kullanıldığı görülmektedir. Eserin bu bölümlerinin Türkçe tercümelerine yer verilmemiştir. Eser mesnevîlerde sıklıkla kullanılan aruz vezninin fâ'ilâtün/fâ'ilâtün/fâ'ilün kalıbıyla yazılmıştır. Şair, ağdalı ve terkipli bir dil kullanmadan kendi düşüncelerini ifade etmiştir. Bu yönüyle eser, son derece sade bir dille yazılmış ve yazıldığı dönemin dil özelliklerini yansıtmıştır (Bayram 2000: 11-13). Müellif her bölümü Arapça olan şu beyitle tamamlamıştır: "Rabbenâ salli 'alâ fahri'l-'ibâd / Ve 'ala'l-âli ve sahbi'l-emcâd"  [Ey Rabbim! Kulların övünme sebebi olan Efendimize, âline ve şerefli ashâbına salât ve selâm eyle.].

Eser Ömer Bayram tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır (Bayram 2000). 

Şairin biyografisi için bk. "Abdî, Himmetzâde, Şeyh Abdullah Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-himmetzade

Eserden Örnekler


Der ‘Alâmât-ı Şeb-i Zâden-i Û

Verir ‘Osmân bin Ebi'l-‘As haber 

Anasından ki rivâyet eyler


Nûrlar şu‘le verip her yerden

Görünürdü bana nûr-i rûşen


Nazar ettikçe dahi necm-i felek

Yaklaşırdı bana gûyâ giderek


Sâkıt olurdu sanırdım gâhî

Felegin üstüme necm ü mâhı


Sühânın etti bu gûne itmâm

Rabbenâ salli ‘ale’l-hayri’l-enâm (Bayram 2000: 29-30)


Sefer Kerden-i Şâm

Böyle nakl eyledi ashâb-ı siyer

Yirmi beş yaşa girince server


Zevcesi ‘Âtike'ye Ebû Tâlib

Ba‘d ez în ben olayım kâsib


Pîrlik geldi ticâret edemem

Ya‘ni büldân-ı ba‘îde gidemem


Her işe şimdi Muhammed kâdir

Onu gel eyleyelim biz tâcir


Bize hem kendine nâfi‘dir bu

Taleb-i rızkta etsin tek ü pû


Alalım kendine pes duhter

Tâzedir belki tezevvüc ister


Kesb-i mâl eylesin ammâ evvel

Kimseye olmaya muhtaç o güzel


‘Âtike dedi eyâ Ebâ Tâlib

Şimdi bir merde Hatîce râgıb (Bayram 2000: 102-103)







Kaynakça


Ayvansarayî, Hâfız Hüseyin (2012). Vefeyât-ı Ayvansârâyî. nşr. Ramazan Ekinci. İzmir: Tıbyan Yayımcılık.

Baş, Emrah (2020). Tekke Etrafında Teşekkül Eden Tarîkat Âdâbı (Himmet Efendi'nin Adâb-ı Hurde-i Tarîkat ve Manzûm Tarîkatnâmesi Örneği). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Bayram, Ömer (2000). Himmetzâde Abdî ve Gencîne-i İ’câz İsimli Mesnevîsi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.

Müstâkimzâde, Süleymân Efendi (2014). Tuhfe-i Hattâtîn. (hzl. Mustafa Koç). İstanbul: Klasik Yay.

Özcan, Nuri (1988). “Abdi, Himmetzâde”. İslâm Ansiklopedisi. C. 1.  İstanbul: TDV Yay. 74.

Suyolcuzâde, Mehmed Nâcib (1942). Devhâtü’l-Küttâb. (hzl. Kilisli Muallim Rıfat). İstanbul: Sanat Akademisi Neşriyatı.

Şeyhî, Mehmed Efendi (2018). Vekâyiu’l-Fuzalâ. (hzl. Ramazan Ekinci). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Tâhir, Bursalı Mehmed (1333). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-yı Âmire.

Atıf Bilgileri


Baş, Emrah. "GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gencine-i-i-caz-abdi-himmet-zade-seyh-abdullah-efendi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu
Görüntüle
2 NA'T-I RESÛLÜ'S-SAKALEYN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Araş. Gör. Yunus Emre Varol
Görüntüle
3 DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
4 İLÂHİYYÂT (ABDÎ) Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullah Efendi Araş. Gör. Yunus Emre Varol
Görüntüle
5 DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) Behcetî Hüseyin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
6 DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
7 FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Fasîh Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
8 BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
9 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
10 MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
11 DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle
12 DÎVÂN (HİMMET/ABDÎ, BOLULU ŞEYH HİMMET EFENDİ) Himmet/Abdî, Bolulu Şeyh Himmet Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
13 DÎVÂN (KÂ'İMÎ) Kâ'imî, Hasan Efendi Araş. Gör. Elma Dervisbegovic
Görüntüle
14 TUHFE-İ NÂTIK (NÂTIK/NÂTIKÎ, CELÎLî-ZÂDE) Nâtık/Nâtıkî, Edirneli Celilî-zâde ismail Aksoyak
Görüntüle