- Yazar Biyografisi (TEİS)
Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi - Madde Yazarı: Araş. Gör. Emrah Baş
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:02/08/2021
GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE)
dinî mesneviAbdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi (d. 1050/1640 - ö. 1122/1710)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Abdî mahlasıyla bilinen Şeyh Abdullah Efendi'nin Hz. Peygamber'in hayatını ele aldığı manzum eseri (Baş 2020: 37). Şeyh Abdullah Efendi, Hz. Peygamber doğmadan önce meydana gelen olaylardan başlayarak Hz. Ebû Bekir'in Müslüman oluşuna kadarki dönemi ele almıştır (Özcan 1988: I/74). Eser bu yönüyle tam bir siyer kitabı niteliğinde değildir.
Eser, kısa bir mukaddimeyle başlamaktadır. Burada besmelenin fazilet ve hikmeti (1-13), kainat ve insanın yaratılışı (14-31) ve Hz. Peygamber'in hayatını ele alan şairler (32-40) üzerinde durulmaktadır. Daha sonra eserin yazılmasına nasıl karar verildiği, konusunun nasıl belirlendiği ve eserin ismine yer verilmiştir (41-51). Asıl metin 52. beyitle başlamakta ve burada Hz. Peygamber'in doğumu, çocukluk ve gençlik yılları, evliliği, çocukları, kendisine peygamberliğin verilmesi ve ilk Müslümanların Müslüman olması gibi konular ele alınmıştır. Olaylar kişi ve mekan adları verilerek anlatılmıştır. Bölümler Farsça başlıklarla birbirinden ayrılmıştır. 1672 beyitten oluşan eserin dili Türkçe olmakla birlikte beyitler arasında Arapça ve Farsça ibarelerin kullanıldığı görülmektedir. Eserin bu bölümlerinin Türkçe tercümelerine yer verilmemiştir. Eser mesnevîlerde sıklıkla kullanılan aruz vezninin fâ'ilâtün/fâ'ilâtün/fâ'ilün kalıbıyla yazılmıştır. Şair, ağdalı ve terkipli bir dil kullanmadan kendi düşüncelerini ifade etmiştir. Bu yönüyle eser, son derece sade bir dille yazılmış ve yazıldığı dönemin dil özelliklerini yansıtmıştır (Bayram 2000: 11-13). Müellif her bölümü Arapça olan şu beyitle tamamlamıştır: "Rabbenâ salli 'alâ fahri'l-'ibâd / Ve 'ala'l-âli ve sahbi'l-emcâd" [Ey Rabbim! Kulların övünme sebebi olan Efendimize, âline ve şerefli ashâbına salât ve selâm eyle.].
Eser Ömer Bayram tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır (Bayram 2000).
Şairin biyografisi için bk. "Abdî, Himmetzâde, Şeyh Abdullah Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-himmetzade
Eserden Örnekler
Der ‘Alâmât-ı Şeb-i Zâden-i Û
Verir ‘Osmân bin Ebi'l-‘As haber
Anasından ki rivâyet eyler
Nûrlar şu‘le verip her yerden
Görünürdü bana nûr-i rûşen
Nazar ettikçe dahi necm-i felek
Yaklaşırdı bana gûyâ giderek
Sâkıt olurdu sanırdım gâhî
Felegin üstüme necm ü mâhı
Sühânın etti bu gûne itmâm
Rabbenâ salli ‘ale’l-hayri’l-enâm (Bayram 2000: 29-30)
Sefer Kerden-i Şâm
Böyle nakl eyledi ashâb-ı siyer
Yirmi beş yaşa girince server
Zevcesi ‘Âtike'ye Ebû Tâlib
Ba‘d ez în ben olayım kâsib
Pîrlik geldi ticâret edemem
Ya‘ni büldân-ı ba‘îde gidemem
Her işe şimdi Muhammed kâdir
Onu gel eyleyelim biz tâcir
Bize hem kendine nâfi‘dir bu
Taleb-i rızkta etsin tek ü pû
Alalım kendine pes duhter
Tâzedir belki tezevvüc ister
Kesb-i mâl eylesin ammâ evvel
Kimseye olmaya muhtaç o güzel
‘Âtike dedi eyâ Ebâ Tâlib
Şimdi bir merde Hatîce râgıb (Bayram 2000: 102-103)
Kaynakça
Ayvansarayî, Hâfız Hüseyin (2012). Vefeyât-ı Ayvansârâyî. nşr. Ramazan Ekinci. İzmir: Tıbyan Yayımcılık.
Baş, Emrah (2020). Tekke Etrafında Teşekkül Eden Tarîkat Âdâbı (Himmet Efendi'nin Adâb-ı Hurde-i Tarîkat ve Manzûm Tarîkatnâmesi Örneği). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Bayram, Ömer (2000). Himmetzâde Abdî ve Gencîne-i İ’câz İsimli Mesnevîsi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
Müstâkimzâde, Süleymân Efendi (2014). Tuhfe-i Hattâtîn. (hzl. Mustafa Koç). İstanbul: Klasik Yay.
Özcan, Nuri (1988). “Abdi, Himmetzâde”. İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay. 74.
Suyolcuzâde, Mehmed Nâcib (1942). Devhâtü’l-Küttâb. (hzl. Kilisli Muallim Rıfat). İstanbul: Sanat Akademisi Neşriyatı.
Şeyhî, Mehmed Efendi (2018). Vekâyiu’l-Fuzalâ. (hzl. Ramazan Ekinci). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Tâhir, Bursalı Mehmed (1333). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-yı Âmire.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Bekir Belenkuyu |
Görüntüle | ||
2 | NA'T-I RESÛLÜ'S-SAKALEYN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Araş. Gör. Yunus Emre Varol |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) | Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
4 | İLÂHİYYÂT (ABDÎ) | Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullah Efendi | Araş. Gör. Yunus Emre Varol |
Görüntüle | ||
5 | DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) | Behcetî Hüseyin Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
7 | FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Fasîh Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
8 | BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran |
Görüntüle | ||
9 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
10 | MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) | Fasîh, Ahmed Dede | Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) | Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi | Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (HİMMET/ABDÎ, BOLULU ŞEYH HİMMET EFENDİ) | Himmet/Abdî, Bolulu Şeyh Himmet Efendi | Araş. Gör. Emrah Baş |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN (KÂ'İMÎ) | Kâ'imî, Hasan Efendi | Araş. Gör. Elma Dervisbegovic |
Görüntüle | ||
14 | TUHFE-İ NÂTIK (NÂTIK/NÂTIKÎ, CELÎLî-ZÂDE) | Nâtık/Nâtıkî, Edirneli Celilî-zâde | ismail Aksoyak |
Görüntüle |