Eserde konu, iki temel düşünce çevresinde işlenmektedir: Bunlar "Din nasihattir." (e’d-dinü’n- nasîha) hadisi ve "Ali’den daha cesur bir yiğit, Zülfekar’dan daha etkili bir kılıç yoktur." sözüdür (Akkuş 2010: 93). Mukaddimede,  tevhid, naat ve medhiyelere yer verilmiştir. "Çehâr-yâr-ı Nebî" bölümünde özellikle Hz. Ali'den sıkça bahsedilmiştir.  Ardından  "aşk"ın önemine değinildikten sonra, fütüvvetin ahlâki esaslarından söz edileceği belirtilerek  "Âgâz-ı Kitâb" (54-68) başlıklı asıl bölüme geçilmiştir. Eserde fütüvvete giden yolun "ahlâk"tan geçtiği ifade edildikten sonra, mürüvvet kavramı tanımlanmış ve mürüvvetin bu yolda gerekliliği vurgulanmıştır. Konuyla ilgili olarak Feridüddân Attâr ve Tellak arasında geçen bir sohbet, fütüvvetin kurallarını anlatan "Hikâyet" başlıklı bir nasihate dönüştürülerek aktarılmıştır (69-152). Son kısımda ise Hz. Ali'nin fütüvvet anlayışını konu edinen beyitlerle (155-163), bir münacat ve dua bölümüne (164-173) yer verilmiş, eserin yazılış tarihinin belirtildiği beyitlerme mesnevi tamamlanmıştır (174-176).

Fütüvvet-nâme-i Esrâr türünün güzel örneklerinden biridir. Genelde akıcı ve sade bir üslupla yazılan eserde mesajı ön plana çıkarma gayreti dikkat çeker. Zaman zaman vezin hatalarına ve zayıf kafiyelere rastlanır.  Esrâr Dede Fütüvvet-nâme'si bir incelemeyle birlikte Kasır (1993) tarafından neşredilmiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Esrâr Dede, Mehmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esrar-dede-mehmed