FUTÛHÂT-I AYNİYYE (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ)
Fâtiha Sûresi tefsiri
Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi (d. ?/? - ö. 1041/1631)

ISBN: 978-9944-237-87-1


17. yüzyıl Mevlevî şeyhi İsmâîl Rüsûhî Efendi’ye ait Fâtiha Sûresi tefsiri.

İsmâîl Rüsûhî Efendi Futûhât-ı Ayniyye tefsirinin yazılma sebebini hem ünlü eseri Şerh-i Mesnevî’de hem de bu eserinde zikreder. Müellif, Mesnevî Şerhi’nin üçüncü cildini telif ettikten sonra gözlerinden rahatsızlanır. Bu sebeple şerhe ara verip Konya’ya gider. Gözlerinin yeniden açılması durumunda bir Kur’ân tefsîri yazacağını ahdeder. Hastalıktan şifa bulup te’lîf hayatına dönünce dostu Şeyh Ahmed Çelebi bir mektupla evvelden vermiş olduğu sözü tutmasını ister. İsmâîl Rüsûhî Efendi de hastalıktan kurtulduğu için Allah’a hamd şükür amacıyla hamd sûresi olan Fatiha Sûresi’ni tefsir eder. Buna bağlı olarak eserine de Fütûhât-ı Ayniyye ismini koyar.

Rüsûhî Efendi, kendisinden önce Fâtiha tefsîri yazan müelliflerin eserlerini incelemiş, onlardan edindiği bilgiler ışığında bu tefsîrini kaleme almıştır. Eser yedi fâtihadan oluşur. Birinci fâtiha Kur’ân’ın faziletleri; ikinci fâtiha istiâze ve onun hakikatı; üçüncü fâtiha Besmele’nin esrârı; dördüncü fâtiha Fâtiha Sûresi’nin fazileti; beşinci fâtiha sûre ve âyet mefhumlarının anlamı; altıncı fâtiha Fâtiha Sûresi’nin isimleri; yedinci fâtiha bu sûrenin nüzûl sebebi hakkındadır. Ardından yedi asılla Fâtiha’nın yedi âyeti tercüme ve tefsîr edilmiştir (Tanyıldız 2010: 31).

Futûhât-ı Ayniyye’nin Türkiye kütüphanelerinde çeşitli nüshaları mevcuttur. Eski yazılı harflerle de basılan eseri Erhan Yetik ayrıntılı bir tahlille birlikte bilim dünyasına kazandırmıştır (1996).

Şairin biyografisi için bkz. “Rüsûhî, Şeyh İsmail Rüsûhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rusuhi-seyh-ismail-efendi

Eserden Örnekler


Bir zamân bu gözlerüm bînâ iken Hazret-i Mesnevînün şerh eylemesine meşgûl olurdum ve kütüb-i tefâsîr ü ehâdîs mutâla’asından hem ‘azîm hazz u lezzet alurdum şol mertebe ki kütüb-i nefîse vü şerî’anun nukat u hattı gözlerüme hatt u hâl-i mihr-i hân-ı cihândan mergûbter olmış ve resâyil-i latîfenün sahâyif-i ruhsârında merkûme olan erkâm-ı hakâyık-nizâma nazar kılmak bu çeşm-i cihân-bînüme kevn ü mekândan mahbûbter gelmiş idi hikmet-i İlâhî cild-i sâlisün şerhi mütenâhî oldukda dîde-yi remed dîdelerüme âb-ı sepîd nâzil ve ‘asab-ı nûrıla merdümek-i dîde miyânına bir perde gelüp hâyil olup müddet-i medîde ve ‘uhûd-ı ba’îde bu gözlerüm hutût u sutûr görmeden dûr oldı ve kitâb u Kur’ân okumadan mahrûm u mehcûr kaldı ammâ bu hâletde derûn-ı dile mutâla’a-yı kütüb ve Kur’ân-ı ‘azîmu’ş-şân tilâvet eylemege ziyâde iştiyâk u hubb galebe eyleyüp dirdüm

Yâ Rab zikrem bahşem men nûrî dih

Ve’z-nûr-ı yakîn dilemrâ surûrî dih


Ez-dâm-ı gam u hüzn bâzem burhân

Ve’z-derd ü mihen-i ten merâ dûrî dih


Bîtâb u tuvân geşt tenem ez-mihnet

Ez-lutf u kerem ten-i merâ dûzî dih


Ve gâh gâh dahı bu gûne münâcât eylerdüm ki ey Mu’în ü Müste’ân ve ey Semî’ ü Basîr olan Rahmân eger bu gözlerüm bir dahı rûşenâlık bulaydı ve hutût u sutûr görmege bir mikdâr kâdir olaydı bakıyye-yi ‘ömrümi senün Kitâb-ı Kerîmüni okumağa harc u sarf kılurdum ve ehâdîs-i şerîf ü kelimât-ı evliyâ mutâla’asına meşgûl olurdum pes bir zamândan sonra ol Melik-i Müte’âl ve Pâdşâh-ı Lâyezâl Hazretleri ve fakîr-i pür-melâl bir sâhib-hâl-i kemâl irsâl eyleyüp bir meyl ile ol perdeyi gözlerümden izâle kıldukda fi’l-hâl gözlerüm rûşen u pür-nûr oldı ve kalb-i hazînüm tekrâr zevk u sürûrıla toldı ve lisânum ol hînde bu ebyâtı tâlî oldı

Mürde-yi bînâ budem bînâ şudem

Tâ tecellî-yi Hudâ bînâ şudem


Çend müddet lâl geştem ez-melâl

Hamdu lillah in zaman gûyâ şudem


Mânde bûdem der-gam u an reh-i zâr

Der-reh-i şâdî künûn pûyâ şudem


Hamdu lillah in gül-i maksûd-râ

Der-hadîka în bû bûyâ şudem


Ey Rusûhî çün ki hâsıl şud murâd

Nakş-ı gam ez-levh-i dil şûyâ şudem


Pes hâmiden te’âlâ ve şükren ‘alâ-in’âmihi Sûre-yi Hamd u Şükri tefsîr eylemege şurû’ kıldum.”   (İsmâîl Ankaravî. Futûhât-ı Ayniyye. vr. 2a-2b).

Kaynakça


Ceyhan, Semih (2005). İsmail Ankaravȋ ve Mesnevȋ Şerhi. Doktora Tezi. Bursa. Uludağ Üniversitesi.

İsmâîl Rusûhî-i Ankaravî (1328/1910). Futûhât-ı Ayniyye, İstanbul: Ahmed Kâmil Matbaası.

Tanyıldız, Ahmet (2010). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-İ Mesnevî (Mecmû’atu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (I. Cilt): İnceleme-Metin-Sözlük. Doktora Tezi. Kayseri. Erciyes Üniversitesi.

Yetik Erhan (1996). “Tasavvufî Açıdan Fâtiha Tefsîri: İsmail-i Ankaravî’nin Fütûhât-ı Ayniyyesi Üzerine Bir Çalışma”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(8): 45-108.

Atıf Bilgileri


TANYILDIZ, Ahmet. "FUTÛHÂT-I AYNİYYE (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/futuhat-i-ayniyye-rusuhi-seyh-ismail-rusuhi-efendi. [Erişim Tarihi: 05 Ağustos 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RİSÂLE FÎ HAKKI'S-SEMÂ (RÜSÛHî, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
2 HUCCETU'S-SEMÂ' (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
3 RİSÂLETÜ'T-TENZÎHİYYE FÎ ŞE'Nİ'L-MEVLEVİYYE (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
4 RİSÂLE-Yİ USÛL-I TARÎKAT VE BEY’AT (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
5 SÜLÛKNÂME-Yİ ŞEYH İSMÂÎL (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
6 MİNHÂCU’L-FUKÂRÂ (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
7 DERECÂTU’S-SÂLİKÎN (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
8 RİSÂLE-Yİ UYÛN-I İSNÂ AŞERE (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
9 MAKÂSIDU’L-ALİYYE FÎ ŞERHİ’T-TÂİYYE (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
10 ŞERH-İ KASÎDE-İ MÎMİYYE EL-HAMRİYYE (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂ'İL ANKARAVÎ EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâ'il Ankaravî Efendi Dr. Öğr. Üyesi MUHAMMET İNCE
Görüntüle
11 HİKEMU’L-MUNDERİCE FÎ ŞERHİ’L-MUNFERİCE (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
12 İZÂHU’L-HİKEM/ŞERHU HEYÂKİLİ’N-NÛR (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
13 ZUBDETÜ'L-FUHÛS FÎ NAKŞİ'L-FUSÛS (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
14 MİSBÂHU’L-ESRÂR (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
15 ŞERH-İ EHÂDÎS-İ ERBA’ÎN (RÜSÛHÎ, ŞEYH İSMÂÎL EFENDİ) Rüsûhî, Şeyh İsmâîl Efendi Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
16 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
17 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
18 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
19 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
20 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
21 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
22 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
23 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
24 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
25 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle