Veysî’nin Amr b. Âs’ın başından geçen bir olayı ve Mısır’ın fethini konu alan eseri. Eser, kaynaklarda Risâle-i Amr b. el-Âs, Hikâye-i Amr b. Âs adlarıyla da anılır. Nuruosmaniye Kütüphanesi 3292/4’te kayıtlı nüshanın öncesinde Vak’a-i Şemmâs Der-Miyân-ı Amr b. el-Âs ve Kıssa-ı Feth-i Mısır Der-Zamân-ı Ömer kaydı bulunmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi Aşir Efendi 269/3’te kayıtlı nüshanın sonunda “Merhûm ve mağfur Veysî -tayyaba’llahu serâhu ve ca’ale’l-cennete mesvâhu- kalem-rev-i Mısır’da kâdı iken bin senesinde Okçi-zâde Mehmed Paşa hazretlerine Mısır’dan gönderdüği fethiyedir ki bu mahalle sebt olındı (vr. 107b).” kaydı bulunmaktadır. Buna göre Veysî eserini, 1000/1591-92 yılında Mısır'da kadı iken Okçu-zâde Mehmed Paşa'nın talebi üzere kaleme alır ve “Bûse-cây-ı efâzıl-ı ‘âlemiyân olan meclis-i behişt-nişânlarına fermân-ı ‘âlileri mûcebince çekide-i kalem-i bendegî olan türrehâtdandır ki takdim olundı (Nuruosmaniye Kütüphanesi 3292/4: vr.289b).” ifadesiyle kendisine gönderir. Kaynaklar eserin tamamlanmadığını ifade ediyor ise de buna dair bir kanıt göstermezler (Toska 1985: 25; Şensoy 1995: 29).

Eser, Mısır fethinden çok, Amr b. Âs'ın gençlik yıllarında yaşadığı ve Mısır’ın hâkimi olacağına dair işareti barındıran bir olayı anlatmaktadır. Yazma nüshalarda 5-10 varak arasında değişiklik arz eden eser temelde Amr b. el-Âs’ın hikâyesini konu alır. İslamiyet’ten önce Amr ticaret için Kudüs’e gider. Şehrin yakınındaki kırlarda develerin bakımını yaparken susuzluktan ölmek üzere olan bir rahip ile karşılaşır, ona su verir; akabinde rahip dinlenirken bir yılanın saldırısına uğrar ve rahibi ondan da kurtarır. İskenderiyeli rahip, Kudüs’te çile çekeceğime dair adağım vardı, bugün itibarıyla adağımı yerine getirdim İskenderiye’ye dönüyorum, benimle beraber gelirsen iki defa beni ölümden kurtardığın için iki kişilik kan bedeli olan iki bin dinarı sana veririm, der. Bunu üzerine beraber İskenderiye’ye giderler. Bir bayram günü şehre varırlar. Kutlamalar yapılmakta, çeşitli oyunlar oynanmaktadır. Kıptîlerin bu kutlamalarına rahiple beraber Amr da katılır. Bir oyunda altın bir top atılır, top kimin eline geçerse onun günün birinde mutlaka Mısır’a hâkim olacağına inanılır. O gün top Amr’ın eline geçer, kimse buna ihtimal veremez, bunda bir yanlışlık olduğunu düşünürler. Ancak Mısır’ın hâkimi olma düşüncesi Amr’in gönlünde yer eder. Amr, rahipten aldığı dinarlar ile arkadaşlarının yanına döner ve onlarla kazancını paylaşır. Nihayet hicretin 18. yılda halife Ömer’i ikna ederek İskenderiye üzerine yürür ve orayı teslim alarak Mısır’ın ele geçmesini sağlar. “Mısır Fatihi” unvanıyla oraya vali olur.

Eser Veysî’nin otuzlu yaşlarındaki dil ve üslubunu yansıtması bakımından önemlidir. Eserin dili, seci ve cinas gibi söz sanatları, istiare, teşbih ve mecaz gibi anlam sanatları bakımından oldukça yalındır. Eser, Arapça ve Farsça söz varlığı, isim ve sıfat tamlamaları gibi anlam öbekleri bakımından yazarın diğer eserlerine oranla daha az yoğundur. Cümlelerin nispeten kısa olması dikkati çeker. Bu eser Veysî’nin sanatının gelişim sürecine ışık tutacak niteliktedir.

Eser yayımlanmamış olup hakkında herhangi bir çalışma da bulunmamaktadır. Metnin dört yazma nüshası bulunmaktadır. (S.H.M.H.K.Yaz.188/2; Süleymaniye Kütüphanesi Aşir Efendi 269/3, Nuruosmaniye Kütüphanesi 3292/4)

Yazarın biyografisi için bk. “Veysi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/veysi-uveys-celebi-uveys-mehmed