FERAH-NÂME (KEMÂLOĞLU)
dinî-ahlâki macera
Kemâloğlu (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kemâloğlu’nun bilinen tek eseri. Ferah-nâme, içine yayılmış gazel formundaki az sayıdaki manzume dışında, mesnevi nazım biçiminde ve aruzun "mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün" kalıbıyla yazılmıştır (Çavuşoğlu 2014: 37). Mesnevinin Afyon nüshası 3034, İzzet Koyunoğlu nüshası ise 2986 beyittir. 789/1387 tarihinde tamamlanan eser, Hz. Süleymân’ın kendisine isyan eden devleri cezalandırışı vakası etrafında gelişen olağanüstü maceraları hikâye eden dinî-ahlâkî bir ibretnamedir. Şair, 13 bölümden oluşan bu macera hikâyesi ile öğüt ve nasihat verme gayesindedir (Özkan 1996: 358; Çavuşoğlu 2014: 22). Sade bir dil ile kaleme alınan Ferah-nâme’de Kur’ân-ı Kerîm’de çizilen kâmil insan modeli öne çıkarılmıştır (Özkan 1996: 358; Çavuşoğlu 2014: 22). Ferah-nâme'de anlatılan manzum hikâye kısaca şöyle özetlenebilir: Emevî halifesi Abdülmelik b. Mervân’ın ülkenin ileri gelenleri ile Şam’da bir mecliste toplandıkları esnada Hz. Süleyman’ın hem peygamber hem de melik olduğu, hayvanlarla birlikte devlere ve bütün canlılara hükmettiğinden söz edilir. Halife Abdülmelik, Hz. Süleymân tarafından bakır kumkumalara hapsedilen devlerin bulunması için bu konuda ehil kişileri görevlendirir. Halifenin görevlendirdiği kişiler, uzun ve maceralı bir yolculuğun sonunda ulaştıkları Gerger denizinde sözü edilen bakır kumkumaları bulurlar ve halifenin huzuruna getirirler. Şam’da bütün şehir halkının ve ileri gelenlerin meraklı bakışları arasında kırılan kumkumadan kapkara bir duman şeklinde bir dev çıkar. Dev, Hz. Süleymân’ı hâlen hayatta zannederek suçunu ikrar ile tövbe eder ve Kaf Dağı’na doğru kaçıp gider (Çavuşoğlu 2014: 50-67).

Vasfi Mahir Kocatürk (1964: 133)’ün ifadesiyle Ferah-nâme, dönemin dinî destanları arasında masalımsı esrarlı ve harika vakalarına yer vermekle kendine özgü bir yer edinmiştir. Eser, bu yönüyle, eski Yunan edebiyatında altın postu bulmak için yaşanan olağanüstü maceraları anlatan Argonotlar seferini hatırlatır. Eserde Türk masalları ve Dede Korkut hikâyesinden kesitler de görülmektedir. Kemâloğlu’nun Ferah-nâme'si tamamen Eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini taşımaktadır. Arapça ve Farsça unsurlara da yer verilmekle birlikte Ferah-nâme’de oldukça akıcı ve anlaşılır bir Türkçe ifade hâkimdir. Eski Anadolu Türkçesinin zengin ve renkli örneklerinin verildiği eserde pek çok arkaik kelime, deyimler ve atasözleri kullanılmıştır (Özkan 1995: 170; Çavuşoğlu 2014: 26-30). Ferah-nâme, Anadolu’da nazım dilinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Kur’ân-ı Kerîm ve dinî hikâyelerden alınan ibretlik kıssaları, Türk masalları ve Dede Korkut ifadeleri ile birleştiren eser, dinî halk destanlarından divan şiirine geçişte önemli bir rol üstlenmiştir (Karabey 1982: 275; Kocatürk 1964: 131).

Ferah-nâme’nin bilinen iki nüshasından biri Afyon İl Halk Kütüphanesi, Gedik Ahmed Paşa, 18349 numarada, diğeri ise İzzet Koyunoğlu Şehir Müze ve Kütüphanesi’nde 14671 numarada kayıtlıdır. Vasfi Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi'nde Ferah-nâme’nin dil ve ifade özellikleri üzerinde durmuş, ardından içinde geçen hikâyeyi değerlendirmiş ve özetlemiştir (1964: 131-133). Âmil Çelebioğlu, eser ve şairinden söz ederek mesnevide anlatılan hikâyeyi özetleyerek aktarmıştır (1999: 65-67). Fahir İz ve Günay Kut, mesnevinin konusu ve muhtevasına değindikten sonra eserden seçilen beyitlerin açıklamalarını vermiştir (1985: 321-325). Mustafa Özkan “Ferah-nâme” hakkında bir ansiklopedi maddesi yazmıştır (1996: 358-359). Kenan Özbostancı, Ferah-nâme’nin iki nüshasına dayanarak eserin dil ve şekil özellikleri üzerine yüksek lisans tezi (1991), Tijen Çalışkanman Dursun eserin Afyon nüshasının ilk otuz beş varağını transkribe ederek yüksek lisans tezi (1996), Raşit Çavuşoğlu  mesnevinin  iki nüshasını karşılaştırarak edisyon kritikli bir doktora tezi hazırlamıştır (2014).

Şairin biyografisi için bk. "Kemâloğlu". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemaloglu  

Eserden Örnekler


Sıfat-ı Mekr-i Dünyâ

Bu dünyâ dürlü dürlü şekle girür

Mahabbet şerbetini halka virür


Düzer çün kendüye nakş-ı nigârı

Görenler terk ider nâmûs u ârı


Çeker kendüye halkı pür-ileldür

Anun kabzına düşmek bes haleldür


Urınur bir güzel şekli ki vardur

Düşer dâma niçeler bî-haberdür


Sabâh olmışdı ol dem vakti irdi

Ki bir hûri sıfat-mehrûya irdi


Leb-i renginden almış la‘le alı

Görenler ögrenür sâhirle alı

...

Didüm bârî bunı nazma getürem

Gönülden gussayı yuyup götürem


Sözün nesrinden ise nazmı hoşdur

Ki zihne zevk u şevk anda öküşdür


Nite kim bu sözi ya‘nî bilürem

Ki nazm itmeklige meşgûl oluram


Hikâyetdür işidürlerdi ilde

Tamâmı söylenürdi niçe dilde

...

Çıkardum ben bunı üç dürlü dilden

Tanışukcum dahı yoğ-ıdı ilden


Kimisi Parsî kimisi Arabca

Kimi Türkî-y-idi kimi Acemce


Ferahdur bu sözüm âkiller içün

Dahı tenbih durur gâfiller içün


Kişi bir yirde bahça resmin ursa

Revâdur bahçanun adını kosa


Ferah-nâme didüm gerçi bunı ben

Bu ibret-nâmedür dinle bunı sen


Okı tâ göresin ibret alasın

Ta‘accub idesin ibret alasın (Çavuşoğlu 2014: 163, 166, 167)

Kaynakça


Çalışkanman Dursun, Tijen (1996). Ferahnâme, Kemaloğlu. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.

Çavuşoğlu, Raşit (2014). Ferah-nâmeler ve Kemaloğlu’nun Ferah-nâmesi (İnceleme-metin). Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Çelebioğlu, Amil (1999). Türk Mesnevî Edebiyatı (Sultan II. Murad Devri). İstanbul: Kitabevi Yay.

İz, Fahir ve G. Kut (1985). “Kemâloğlu”, Büyük Türk Klasikleri. C.1. İstanbul: Ötüken Neşriyat. 321-325.

Karabey, Turgut (1982). “Kemâloğlu”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.5. İstanbul: Dergâh Yay. 275.            

Kocatürk, Vasfi Mahir (1964). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.

Köprülü, M. Fuad (1928). “İbn Hatîb: Ferah-nâme”. Türkiyat Mecmuası, 2: 489-496.

Özbostancı, Kenan (1991). Kemaloglı, Ferah-name. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Özkan, Mustafa (1996). “Ferah-nâme”. İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yay. 358-359.

Tâci-zâde Ca'fer Çelebi. Heves-nâme.  Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. Nu. 937.        

Atıf Bilgileri


Çavuşoğlu, Raşit. "FERAH-NÂME (KEMÂLOĞLU)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ferah-name-kemaloglu. [Erişim Tarihi: 06 Şubat 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KISSA-İ YÛSUF (ALÎ) Alî, Halîloğlu Alî Prof. Dr. Melike Gökcan
Görüntüle