Halvetî şeyhi Şâh Velî Ayıntâbî’nin, müritlerine nefs mertebeleri hakkında bilgi verdiği on iki varaklık risâlesi. Müstakil risâlenin bilinen tek nüshası, el yazma halinde Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi Bölümü, 827/7 numarada 56b-68a varakları arasında kayıtlıdır. (56/b-68/a; Sağır 2017: 34.) Türkçe yazılan risâlede, âyet, hadis metinleri ve sûfîlerden yapılan alıntılar Arapçadır. Sistematik bir biçimde kaleme alınan eserde, sırasıyla konuyla ilgili âyet, hadis, sûfîlerin sözlerine ve son olarak da müellifin bu konudaki düşüncelerine yer verilmiştir. Mensur eserde, konular arasındaki geçişlerde yazılan beyitler, yine Ayıntâbî tarafından şerh edilmiştir. Eserde düşüncelerinden etkilenilen İbn Arabî’nin görüşlerine de değinilmiştir. (Sağır 2017: 34-35) Didaktik bir üslup benimseyen Şâh Velî, (Çavuşoğlu 2007: 17-20) kullandığı tasavvufi kavramları kendisi yorumlamıştır (Sağır 2017: 35).

Giriş bölümünde, Besmele, hamdele ve ilmin önemini belirten ayet ve hadislerin ardından nefsin mertebelerinin tanımına geçilmiştir. Şah Velî nefs mertebelerini, “O sizi türlü evrelerden geçirerek yaratmıştır,” mealindeki Nûh Sûresi 14. âyetten yola çıkarak yedi tavırda (etvâr-ı seb’a) izah etmiştir. Sistematik bir biçimde, önce her tavrın adı, nefs olarak karşılığı, seyri ve bu mertebede yapılması gereken vazife belirtilmiştir. Mertebelerden ilki, “sadr-ı hayvaniye” (nefs-i emmâre)dir ve müride bu mertebede gereken “tevhid zikri”dir. İkinci tavır; “kalb-i tıfliyye” (nefs-i levvâme), müride gereken görev “terk-i âdet”tir. Üçüncü tavır, “ruh-i kudsi” (nefs-i mülheme) ve müride gereken davranış “tasfiye-i kalb” ve “tezkiye-i nefs”tir. Dördüncü tavır, “sırr-ı ünsiyye” (nefs-i mutmaine), müride bu mertebede gereken “taleb-i fakr-ı Ahmedî”dir. Beşinci tavır, “sırr-ı celil” (nefs-i râziyye), altıncı tavır, “sırr-ı hafî-i mecma’” (nefs-i mardiyye), yedinci tavır ise “sırr-ı ahfâ-i amâî” (nefs-i kâmile/ safiyye)dir. Bu mertebelere karşılık gelen seyirler ise sırasıyla, "seyr-i ilallah, seyr-i lillah, seyr-i alallah, seyr-i maallah, seyr-i fillah, seyr-i anilla, seyr-i billah"tır (56/a-59/a; Sağır 2017: 36-37). Daha sonraki bölümlerde, yeri geldikçe bu aşamalar yeniden değerlendirilmiştir. Metinde nefs mertebelerinin yanı sıra "insan-ı kâmil, mürid-mürşid ilişkisi, Hakikat-i Muhammediyye, mürşid-i kâmilin özellikleri ve sorumlulukları, zahir-batın ilişkisi, ruh, havf ve reca, ilm-i ledun, yakin ilmi" gibi tasavvufi meseleler de ele alınmıştır (56/b-68/a; Sağır 2017: 35). Tavırların ardından manevi yolculuk sırasında sâliki içn gerekli hususlar da ele alınmıştır. Bunlar; “esbab-ı erbaa” yani “terk-i dünya, terk-i ukba, terk-i vücud ve terk-i terk”; sabır, zikir, az konuşmak, az yemek, fikir ve nefsi emmâre’nin isteklerine karşı çıkıp mücahede etmek, (60/b; Sağır 2017: 37) “salih amel, güzel ahlak ve İsmu’r-Rahman”dır (64/b; Sağır 2017: 40). Eser, risâleyi yazan müellifin tam adı, yazıldığı yer ve tarihin ardından hamd ve salâvat ile bitirilmiştir (68/a; Sağır 2017: 42).

Eserde müellifin biyografisine dair bazı ipuçları da bulunmaktadır. Eser üzerine Cemile Sağır tarafından bir yüksek lisans tezi hazırlanmış; metnin çevriyazısı ve muhteva tahlili yapılmıştır (Sağır 2017: 1-132).

Müellifin biyografisi için bk. “Şâh Velî Ayıntâbî, Askerî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sah-veli-ayintabi-askeri