Memlük Kıpçak Türkçesi sahasına ait Arapça-Türkçe sözlük ve dil bilgisi kitabı.

Eserin yazıldığı tarih ve yer bilinmemekle birlikte XV. yüzyılın başlarında yazıldığı düşünülmektedir; ancak eldeki tek yazmanın ilk sahifesi kenarında bulunan ve 829 (1425) tarihini gösteren çıkmadan Tuhfe'nin 1425'ten önce yazılmış olması gerektiği çıkarımı da yapılabilir. Eserin yazıldığı yer hakkında farklı görüşler vardır. B. Atalay, E. İ. Fazılov ve A. B. Ercilasun eserin Mısır’da; T. Halasi Kun ve A. Zajaczkowski ise Suriye’de yazılmış olabileceğini ileri sürmüşlerdir.

Mısır'da kurulan Memlük Türk Devletinin yöneticileri Türk’tü ve bu durum hem bölgedeki halkın hem de Arap dil âlimlerinin Türkçeye ilgi göstermelerine sebep olmuştur. Bu maksatla da sahada birçok Arapça-Türkçe sözlük ve dil bilgisi kitapları yazılmıştır. Bu iki dilli sözlük ve gramerlerin en önemlilerinden biri de Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lugâti’t-Türkiyye’dir. İki kısımdan oluşan eserin birinci kısmı Arapça-Türkçe alfabetik bir sözlüktür. Sözlükteki madde başları Arap alfabesine göre sıralanmıştır. Ayrıca her madde başı kendi içinde isim ve fiil olarak ikiye ayrılmıştır. Kelimelerin sıralanışında sadece ilk sesler esas alınmaktadır. Sözlüğün hemze kısmında isimler yine Arapça alfabetik sıraya dizilmiş olsa da organ, at renkleri, at koşumu, yeryüzü ile ilgili kavram, yiyecek isimleri şeklinde tematik olarak da ayrılmışlardır. Burada fiil madde başlarının belirli geçmiş zamanları da gösterilmiştir. Sözlükteki madde başlarında o dönemin konuşma diline ait pek çok kelime bulunmaktadır. Bu kelimelerin bir kısmı Farsça, Süryanice gibi dillerdir. Kelimelerin Türkçe karşılıkları verilmiştir. Eserdeki Türkçe kelimelerin sayısı yaklaşık 3500 civarındadır. Eserin ikinci kısmı olan gramer bölümü birinci kısma göre daha kısa olmakla birlikte Arap dil bilgisi ayrımına göre Kıpçak Türkçesinin isim ve fiil gibi şekil bilgisi ve ayrıca bazı söz dizimi konuları işlenmiştir.

Et-Tuhfe’nin yazıldığı dönemde Kıpçak ağzının değer kazanmasıyla birlikte Türkmen ağzı biraz daha geri planda kalmıştır. Bu durum eserin içerisinde zaman zaman müellifin notlarından anlaşılmaktadır. Müellif, eserinde Kıpçak ağzına dayandığını ancak Türkmen şekilleri de verdiğini bizzat kendisi not etmiştir. Bu şekilde Kıpçak Türkçesinden farklı biçimleri verirken “kıyle” kelimesini kullanmıştır. Eserin bilinen tek nüshası İstanbul’da, Beyazıt Kütüphanesi’nin Veliyüddin Efendi bölümünde, 3092 numarada kayıtlıdır. Yazma, 90 varak (180)’tan müteşekkil olup, 26 x 17, 5 cm. boyutunda olan her varağında ortalama olarak 13 satır ve her bir satırda da 7 kelime bulunmaktadır. 

Eser üzerinde ilk çalışan ismin Şemseddin Sami olduğu bilinmekle birlikte eser yayımlanmamıştır. Eseri ilim âlemine ilk tanıtan isim ise 1922 yılında Fuat Köprülü olmuştur. 1940'ta Zajaczkowski, Fransızca bir makaleyle eseri etraflı bir şekilde tanıtmıştır. T. Halasi-Kun da 1942'de Budapeşte'de eserin faksimilesini yayımlamıştır. İlk ilmî yayın ise Besim Atalay'a aittir: Ettuhfet-üz-Zekiyye fil-Lugat-it-Türkiyye (1945). Yayında eserin tıpkıbasımı, tercümesi ve gramatikal dizini verilmiştir. Dizinde başka lehçe ve sözlüklerle karşılaştırmalar da vardır. T. Halasi-Kun, eser üzerinde 1942'den itibaren çalışmaktaydı. 1945'te Atalay‘ın kitabı yayımlanınca iki bilgin arasında tartışma çıkmış ve Halasi-Kun DTCF Dergisinin V. (1947) ve VII. (1949) sayılarında yazdığı yazılarla Atalay neşrini eleştirmiştir. Tuhfe'nin Özbekçe neşrini S. Mutallibov (1968), Rusça neşrini ise E. İ. Fazılov ile M. T. Ziyayeva yapmıştır (1978). Ayrıca eser üzerinde Gülhan et-Türk (2006) ile Musa Salan (2010) yüksek lisans tezi; Hamdi Lateef Khairullah (2015) doktora tezi hazırlamışlardır. Eser hakkında ayrıca birçok makale ve bildiri de bulunmaktadır.