Akkoyunlular devri şairlerinden Tebrizli Ahmedî’nin mesnevisi. Eserin İskender-nâme müellifi Ahmedî’ye ait olduğu düşünülmüş ancak Nihat Azamat, Esrâr-nâme’nin 884/1479-80 yılında Tebriz’de Emîr Halîl’e (Sûfî Halîl, İbn Bektaş Şâh Halîlullâh) sunulduğunu tespit etmiş ve mesnevinin şuara tezkirelerinde adına rastlanmayan yeni bir şaire ait olduğunu ilim âlemine duyurmuştur (Azamat 1988: 361). Gönül Ayan'ın hazırladığı çalışmaya göre Esrâr-nâme, 84 beyitlik bir girişle başlar. Daha sonra tahmîd/tevhîd, na't, 39 hikâye ile devam eder ve hâtime ile son bulur. Eserin tamamı 1865 beyittir (Ayan 1996: XXXVII). Ahmet Kartal (2020), eserde tahmîdden önceki 84 beyitlik bölümün Âşık Paşa’nın Garîb-nâme adlı mesnevisinin ikinci bâbının 9. hikâyesi olduğunu, bu kısmın eserden çıkarılması ve eserin tahmîd ile başlatılması gerektiğini belirtir.

Esrâr-nâme, Tebrizli Ahmedî’nin ifadesiyle Ferîdüddîn Attâr’ın aynı adlı eserinden tercümedir (Ayan 2007: 101). İbrahim Kutluk (2012: 126), bu tercümeyi 1298’de Tahran’da basılan Attâr’ın Esrâr-nâme’siyle karşılaştırdığını ve hiçbir hikâyenin Attâr’ın eserine uymadığını belirtmiştir. Gönül Ayan (1996: LXIII-LXIV) ise Esrâr-nâme’deki 39 hikâyeden yalnızca 3’ünün Attâr’ın Esrâr-nâme’sinden tercüme olduğunu, Esrâr-nâme’deki öteki hikâyelerin menşeini Attâr’ın diğer eserlerinde aramak gerektiğini ifade etmiştir. Ahmet Kartal, Ahmedî’nin Esrâr-nâme’deki hikâyelerden 25’ini Attâr’ın Musîbet-nâme’sinden, 2’sini Tezkiretü’l-Evliyâ’sından, 1’ini İlâhî-nâme’sinden tercüme ettiğini tespit etmiştir. Diğer yandan hikâyelerin 4’ü hem Musîbet-nâme’de hem Tezkiretü’l-Evliyâ’da, 1’i Tezkiretü’l-Evliyâ ile Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde geçmektedir. Bu durum, Tebrizli Ahmedî’nin Esrâr-nâme’yi Attâr’ın çeşitli eserlerinde anlattığı hikâyelerden seçme yaparak oluşturduğunu göstermektedir (Kartal 2020).

Esrâr-nâme’de anlatılan hikâyelerde nefis terbiyesi ve dervişlerin eğitimi esas alınmıştır. Hikâye kahramanları genellikle “dîvâne”, “delü”, “azîz” adlarıyla anılır. Hikâyelerde Hz. Mûsâ, Hz. Îsâ, Hz. Muhammed gibi peygamberler; Bâyezîd-i Bistâmî, Şiblî, Hasan-ı Basrî gibi mutasavvıflar; Nûşirevân, İskender, Gazneli Mahmûd gibi hükümdarlar yer almıştır. Bu yönleriyle eser, didaktik özellikler taşımaktadır (Ayan 1996: LXVIII). Esrâr-nâme’de ağırlıklı olarak Eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleri görülür. Ancak eser, Tebriz’de yazılması sebebiyle Azeri Türkçesinden izler de bulundurmaktadır (Ayan 1996: LXV).

Gönül Ayan, Esrâr-nâme’nin yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerdeki 19 nüshasını tespit etmiş ve 5 nüsha üzerinden tenkitli metnini hazırlamıştır (1996).

Şairin biyografisi için bkz. “Ahmedî, Tebrizli Ahmedî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-tebrizli-ahmedi