ESRÂR-I GARÎBE / MANZÛME-İ TUHFE-İ CEMÂL-İ HALVETÎ (CEMÂL-İ HALVETÎ)
dinî-tasavvufi mesnevi
Cemâl-i Halvetî (d. ? - ö. 902/1497)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Cemâl-i Halvetî’nin etvâr-ı seb'a konusunda yazdığı eser. Şaban 889/Ağustos-Eylül 1484 tarihinde İstanbul’da tamamlanan mesnevi nazım şeklindeki manzume 996 beyitten oluşmaktadır. Metinde “fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün” ve “mefâ'ilün mefâ'ilün fe'ûlün” olmak üzere iki farklı vezin kullanılmıştır. Klasik mesnevi tertibine uygun olarak yazılan eserin giriş kısmında tevhid, na’t, dört halifeye ve Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin’e övgünün ardından sebeb-i telif bölümü yer almaktadır. "Âgâz-ı Kitâb" bölümünde ise önce kalbin yedi tavrına, sonra o tavırlarla ilgili bir hikâyeye yer verilmiş, ardından hikâye tasavvufi olarak şerh edilmiştir. Eserde kalbin tavırları şu şekilde sıralanmıştır: Seyr-ilallâh, seyr-lillâh, seyr-alellâh, seyr-ma'allâh, seyr-fillâh, seyr-anillâh ve seyr-billâh. Daha sonra kalbin tavırlarının her birinin temsili üzerinde durulmuş ve her biri için farklı bir başlık atılmıştır. Ayrıca her temsil, seçilen bir peygamberle, onun vasıflarıyla ve o makamın hâlleriyle eşleştirilmiştir. Bu tavırlar ve peygamberler sırasıyla şöyledir: Âdemiyye/Hz. Âdem, Nûhiyye/Hz. Nûh, Yahyâviyye/Hz. Yahyâ, İdrîsiyye/ Hz. İdrîs, Îseviyye/Hz. Îsâ, Mûseviyye/Hz. Mûsâ ve Muhammediyye/Hz. Muhammed. Şair, eserini hâtime bölümüyle tamamlamıştır.

Eser üzerinde Şerife Ağarı (2019) ve Sevda Önal Kılıç (2019) tarafından yapılan çalışmalar yayımlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Cemâl-i Halvetî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cemali-halveti 

Eserden Örnekler


Âgâz-ı Kitâb

Şimdiden girü beyân Kur’ân-ile

Tavr-ı kalb olsun ayân burhân-ile


Kalbün etvârına akıl iremez

Kerm-i Hakdur güllerinden diremez


Aklı terk ide meger ışka uya

Ba‘d-ez-ân gire_içine sırrın tuya


Işk hâkimdür akıl mahkûm durur

Işk vâsıldur akıl mahcûm durur


Işk gâlibdür akıl mağlûb revân

Işk şâhiddür akıl mahcûb ayân


Işk sultândur akıldur perde-dâr

Işk burhândur akıl âciz i yâr


Işkı kim bildi diyü göz akl-ile

Akl irişür mi bu yolda nakl-ile


Mezhebüm ışkdur diyen aklı n’ider

Akl-ile bulınan ol nakli n’ider


Tavr-ı kalb yidi durur Kur’ân-ile

Sâbit oldı her biri burhân-ile (Ağarı 2019: 66-68) 

Kaynakça


Ağarı, Şerife (2019). Cemâl-i Halvetî, Esrâr-ı Garîbe. İstanbul: Kitabevi Yay.

Alptekin Sarıoğlu, Leyla (2013). Cemâl-i Halvetî’nin Tasavvufî Mesnevîleri (Metin-İnceleme). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Çakmak, Muharrem (2000). Cemâl-i Halvetî Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Düşüncesi ve Cemâliyye Kolu. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Önal Kılıç, Sevda (2019). Esrâr-ı Garîbe. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.

Tayşi, Mehmed Serhan (1993). “Cemâl-i Halvetî”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 302-303.

Atıf Bilgileri


Ağarı, Şerife. "ESRÂR-I GARÎBE / MANZÛME-İ TUHFE-İ CEMÂL-İ HALVETÎ (CEMÂL-İ HALVETÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/esrar-i-garibe-manzume-i-tuhfe-i-cemal-i-halveti-cemal-i-halveti. [Erişim Tarihi: 02 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RİSÂLE-İ TE’VÎLU RA’SÜ KÜLLİ HATÎETİN (CEMÂL HALVETÎ) Cemâl-i Halvetî Dr. mahmut ulu
Görüntüle
2 RİSÂLE-İ KEVSERİYYE (CEMÂL HALVETÎ) Cemâl Halvetî Dr. mahmut ulu
Görüntüle
3 KİTÂBU’N-NÛRİYYE VE KEVKEBÜ'D-DÜRRİYYE (CEMÂL HALVETÎ) Cemâl Halvetî Dr. mahmut ulu
Görüntüle
4 ENVÂRU'L-KULÛB (CEMÂL-İ HALVETÎ) Cemâl Halvetî Dr. mahmut ulu
Görüntüle
5 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
6 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
7 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
8 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
9 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
10 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
11 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
12 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
14 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle