ESMÂ-İ BİLÂD/BİLÂDİYE (FERDÎ, ARAYICI-ZÂDE)
bilâdiye
Ferdî, Arayıcı-zâde Hüseyin Efendi (d. ?/? - ö. 1120-21/1708-1710)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Arayıcı-zâde Hüseyin Ferdî’nin büyük çoğunluğu Osmanlı coğrafyasında yer alan belde isimlerini zikrettiği eser. Bilâdiye türünün en önemli örneği olan Arayıcı-zâde Hüseyin Ferdî’nin Bilâdiye’si, kaside nazım şekliyle ve remel bahrinin “fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün” kalıbıyla yazılmıştır. Şiirin beyit sayısı nüshalara göre farklılık göstermektir. İlk önce Cemal Kurnaz tarafından tespit edilen nüshadan hareketle 42 beyit olarak yayımlanan (1997: 240-44) Bilâdiye’deki beyit sayısı, yeni nüshaların tespit edilmesiyle artış göstermiştir. Bu meyanda ilk olarak Barış Karacasu, Cemal Kurnaz yayımında bulunmayan dört farklı beyit daha tespit ederek Bilâdiye’deki beyit sayısını 46’ya çıkarmıştır (Karacasu 2008). Daha sonra Müjgân Çakır, Sermet Çifter Kütüphanesi Y29 arşiv numarasıyla kayıtlı olan şiir mecmuasından hareketle hem Cemal Kurnaz hem de Barış Karacasu’nun çalışmalarındakinden farklı olan beş beyit daha tespit ederek beyit sayısını 51’e çıkarmıştır (Çakır 2010). En son Yunus Kaplan tarafından farklı bir nüshadan hareketle önceki çalışmalarda olmayan dört yeni beytin daha tespit edilmesiyle birlikte Bilâdiye’deki toplam beyit sayısı 55’i bulmuştur (Kaplan 2019).

Ferdî’nin Bilâdiye’si birçok şiir mecmuasında kayıtlıdır. Bu durum, eserin yazıldığı dönem ve sonrasında bir hayli ilgi gördüğünü göstermektedir. Aynı türde yazılmış diğer eserlere de zemin teşkil eden bu eserde, büyük çoğunluğu Osmanlı coğrafyasında yer alan 150 civarında yer ismi zikredilmiştir. Ferdî, kalemine seslendiği daha ilk beyitte; farklı bir tür ortaya koyma niyetinde olduğunu ihsas ettirerek ikinci beyitten itibaren yer isimlerini zikretmeye başlamıştır. Şair, sade bir dil ve samimi bir üslupla özellikle tevriye ve cinas sanatlarından da istifade ederek her beyitte birkaç yer ismini zikretmiştir. Ferdî’nin Bilâdiye’si, ilk defa Cemal Kurnaz tarafından 1997 yılında yayımlanan makaleyle şekil-muhteva özellikleri ve çeviri yazılı metniyle birlikte ilim âleminin istifadesine sunulmuştur.

Şairin biyografisi için bk. “Ferdî, Hüseyin Arayıcı-zâde Hüseyin Ferdî Efendi.” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ferdi-huseyin-arayicizade-huseyin.

Eserden Örnekler



Esmâ-i Büldân Ber-Vech-i Îmâ ve Rümûz

Eyle ey hâme-i hoş-lehçe-i raʻnâ-i maʻnâ

Zikr-i esmâ-yı bilâd eylemede tâze edâ


Vaʻde-i vaslını sî-rûza salınca dil-ber

Tıfl-ı dil şimdi beşiklerde ider vâveylâ


Hele bul ayır ulûfecileri o refneden

Sonra mahsûb iderüz ücreti ter-hâle yâ


İne bahtı diyü kalkan delene tutdı bu dîn

İstife çekdi kefalonyayı erbâb-ı şekâ


Nîş-âzâra tahammül güle baksa mümkin

Olamaz mesken-i bülbül hele her bâgçe-serâ


Alasun yâ kadehi yâ binüben hışm atına

Men-i mûra ne revâ vâdî-i hecre salına


Tolayan var ise dil-berde kolaydur bâzâr

Yohsa ince bel içün çekmeye derbend-i belâ

[…]

Rû-sıcak şevki içün yakdı baba dâgı yine

Gûyiyâ eyledi bir âteşi âvîze semâ


Bir uruscuk n’ola kim boza Tâtâr bâzârın

El-amân sabrumı isterse de itsün yagma


Kefe girince kara mankırı oldun dehrün

İtme gelmez çü gümiş hâneye bî-hûde recâ


Teni gark eyledün ey çeşm-i terüm bâri az ak

Döndi kara denize bahr u beri virdi fenâ

[…]

Lebleri laʻl-i Bedehşân u Aden dendânı

Sûretâ Keşmiridür baksan o hindû şeklâ


Bi’l-bedâhe görüp İstanbulı düşme galata

Eski dârundur o vardukda bize eyle duʻâ


Hele ey Ferdi bu vâdîde teferrüd güçdür

Var iken şehr-i Sitanbulda gürûh-ı zurefâ (Kurnaz 1997: 240-244).

Kaynakça


Çakır, Müjgân (2010). “Bilinmeyen Bir Bilâdiyye Metni: Mecdî ve Bilâdiyyesi.” Journal of Turkish Studies 34(I): 173-82.

Kaplan, Yunus (2019). “Priştineli Vâsık ve Bilâdiyyesi.” Studies Of The Ottoman Domain 9(17): 43-68.

Karacasu, Barış (2008). “Esmâ-yı Bilâd-ı Ferdî: Kurnaz Yayımına Katkı.” Journal of Turkish Studies 32(I): 257-73.

Kurnaz, Cemal (1997). "Arayıcızâde Hüseyin Ferdî ve Derviş Ömer Efendi'nin Bilâdiyeleri." Divan Edebiyatı Yazıları. Ankara: Akçağ Yay. 230-252.

Atıf Bilgileri


KAPLAN, Yunus. "ESMÂ-İ BİLÂD/BİLÂDİYE (FERDÎ, ARAYICI-ZÂDE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/esma-i-bilad-biladiye-ferdi-arayici-zade-huseyin-efendi. [Erişim Tarihi: 16 Eylül 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (FERDÎ, ARAYICI-ZÂDE) Ferdî, Arayıcı-zâde Hüseyin Ferdî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
2 SAD-NÂME/ŞÂPUR-NÂME/HİKÂYE-İ ERDEŞÎR Ü ŞÂPÛR (FERDÎ, ARAYICI-ZÂDE) Ferdî, Hüseyin Arayıcı-zâde Hüseyin Efendi Prof. Dr. Ozlem Ercan
Görüntüle
3 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
4 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
5 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
6 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
7 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
8 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
12 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle