ESER-İ NÂDİR / MECMÛATÜ’T-TARAB ALÂ LİSÂNİ’L-EDEB (NEVRES)
mektuplar, şiirler
Nevres, Osman (d. 1236/1820-1821 - ö. 1293/1876)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Nevres’in, ikinci hâmisi olan Abdülkerim Nâdir Paşa’nın adını yaşatmak için kaleme aldığı eseri. Eser-i Nâdir'in tam adı, Mecmû‘atü’t-Tarab Alâ Lisâni’l-Edeb'dir. Kitabına bu ismi vermesini Abdülkerim Nâdir Paşa’ya bağlayan Nevres (Kaya 2017: 112), paşaya bağlılığını eserde yer verdiği pek çok gazelinde de dile getirir ki, bir nevi bu eserini ona ithafen yazmış olmalıdır. Eserde yüz on civarında mektup yer almaktadır. Mektupları büyük çoğunluğunda “Bir Zâta” veya “Ahibbâdan Bir Zâta” şeklinde başlık vermekle yetinilmiştir. Bazı şahıslara birden fazla mektup yazan Nevres, eserde ayrıca kendisine ait 48, Ali Rızâ Paşa’ya ait 15 adet şiire yer vermiştir (Kaya 2017: 112).

Kaynaklarda ve mevcut kütüphane kayıtlarında Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire’de basıldığı belirtilen ve yıl bilgisine yer verilmeyen eserin ilk cüzünün basım tarihi 1290/1873-1874 olarak tahmin edilmektedir. Eserin ilk cüzünün basımının hastalığına rastlaması nedeniyle, tanzim ve tashihinde aksaklıklar bulunduğunu belirten Nevres, bu duruma ikinci cüzün baş tarafına eklediği “İ‘tizâr” başlıklı bir notla dikkat çeker (s. 114). Cüzün sonuna bir hatâ-sevâb cetveli (s. 158-160) ekler.  Eserin ikinci cüzünün başına, Sultan Abdülazîz’in tahta çıkışının on üçüncü yıl dönümü üzerine kaleme alınmış bir şiirin eklenmiş ve sonunda rakamla 1291 tarihinin kaydedilmiş olmasından hareketle bu cüzün, 1291/1874-1875 yılı veya civarında basıldığını düşünmek mümkündür. Eserin sonundaki cüzün öncesinde basım yeri olarak Şeyh Yahyâ Efendi Matbaası kaydı bulunmaktadır (Kaya 2017: 112).

Eserin gerek İslam Araştırmaları Merkezi gerekse İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığında bulunan ve 352 sayfadan oluşan nüshalarının iç kapağında bulunan “takım yedi cüz’ü ...” kaydından hareketle, Eser-i Nâdir’in toplam cüz sayısının yedi olması muhtemeldir. Ancak mevcut nüshalarda cüz başları net bir şekilde belirtilmediğinden, bu düşünceyi doğrulamak mümkün olamamıştır. Eserin sayfa akışı, daha tam olduğunu belirlediğimiz Atatürk Kitaplığı’nda bulunan nüshaya göre 1-160; 114-159; 208-352 şeklindedir.

Geçimini sadece kitabet mesleğinden kazanmış olan Nevres, ömrü boyunca âmirleri ve kendisi adına yazdığı ariza ve tezkirelerin müsveddelerini saklamıştır. Bunları yayınlamaya karar verdiğinde velinimeti Abdülkerim Nâdir Paşa ile Ali Rızâ Paşa’nın bazı mektuplarıyla kendi şahsi mektuplarını ve devlet ricâlinden gelen bir kısım cevapları da eklemeyi uygun görür. İçinde Ali Rızâ Paşa ile kendisine ait olup büyük çoğunluğu divanında bulunmayan gazel, kıt‘a, şarkı, dü-beyt vs. şiirlerin de bulunduğu Eser-i Nâdir, Nevres’in ve yakın çevresinin biyografileri açısından ayrıca önemlidir. Şairin bir tür münşeat mecmuası görünümündeki eserinde yer verdiği secili ve uzun cümlelerden oluşan münşiyâne mektupları, Nevres’in gördüğü yerlere ait tasvirler, naklettiği vakaları, hikâyeler; özel ve ruhi hayatını, ıztıraplarını yansıtan duygusal kısımları ile hayli dokunaklı ve etkileyici bir üslupla kaleme alınmışlardır (Tansel 1964: 233; Özgül 1999: 37-38; Kaya 2017: 111-112).

Müellifin biyografisi için bk. "Nevres, Osman Nevres". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nevres-osman-nevres

Eserden Örnekler


1

Gazel

Feryâd ki feryâdımı gûş etdirebilmem

Murg-ı dil-i şeydâyı hamûş etdirebilmem 


Meygûn iken eşkimle müjem hürmeti gör kim

Cârûb-ı der-i bâda fürûş etdirebilmem 


Bin âh çekersem dahi zülf-i siyehinden

Mir’ât-ı ruhun gâliye-pûş etdirebilmem 


Tûfân olur ağlarsam eğer sînemi kim der

Deryâ gibi bir cûş u hurûş etdirebilmem 


Nevres bu mir’âta n’ola bilmem kim elemden

Nûş olsa da ol âfete nûş etdirebilmem (Eser-i Nâdir, cüz 1, s. 8)


2

Ken‘ân Bey Efendi Hazretlerine

Nevres tenezzül etmez iken vakt-i sayfda

Bağdâd ilinde sâye-i bîdin otağına 


Şumnu’da şiddet-i eser-i zemherîden

Şimdi dehâlet eyleriz âteş ocağına

dü-beyti müfâdından anlaşılacağı üzere, havâlî-i Irâkıyye’de bulunduğum avanda ba‘zen havada eser-i harâret görüldükçe bî-tekellüf sâyesiyle tena‘‘um olunan bîd ü çârinin şükr ü kadrini bilmeyerek gâh harâret ve gâh merâretden şikâyetle halâsı temennî etmekde iken, her ne hâl ise oradan tafsîle muhtâc vecihle çıkılıp Dersâdet’e muvâsalat ve müteâkıben İkinci Ordû-yı Hümâyûn muhâsebeciliği me’mûriyetiyle Şumnu’ya azîmet müyesser oldu... (Eser-i Nâdir, cüz 1, s. 34-35).


3

Bir Zâta

Ahvâl-i gurbet ve ahvâl-i mufârakatı nasıl ta‘rîf ve beyân edeyim ki, elimde tahrîre kudret ve dilimde takrîre liyâkat kalmamış ve şiddet-i iştiyâk u hasret, kalb ü kâlıbım sûhte-i âteş-i ıztırâb u hayret eylemişdir. Irâk’ın sâm-ı temmûz-ı ciğer-sûzuna tahammül edemez iken, firâkın dahi harâret-i cân-güdâzı bir tarafdan şerâre-pâş-ı mihen ü meşakkat olup kalb-i zaîfe ki bir katre kandan ibâretdir, bu deryâlarca âlâma mütehammil olması mümkün müdür... (Eser-i Nâdir, cüz 1, s. 98).

Kaynakça


Kaya, Bayram Ali (2017). Osman Nevres Dîvânı. İstanbul: Kesit Yay.

Osman Nevres (yty.). Eser-i Nâdir. 352 s., 1. Cüz, İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire; 2. Cüz, İstanbul: Şeyh Yahyâ Efendi Matbaası.

Özgül, M. Kayahan (1999). Osman Nevres, Hayâtı ve Eserleri. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.

Tansel, Fevziye Abdullah (1964). “Nevres”. İslâm Ansiklopedisi. C. 9, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.,

Atıf Bilgileri


Kaya, Bayram Ali. "ESER-İ NÂDİR / MECMÛATÜ’T-TARAB ALÂ LİSÂNİ’L-EDEB (NEVRES)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/eser-i-nadir-mecmuatu-t-tarab-ala-lisani-l-edeb-nevres. [Erişim Tarihi: 29 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MERSİYE-İ HAZRET-İ HÜSEYİN (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
2 DESTÂR-I HAYÂL (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
3 DÎVÂN (OSMAN NEVRES) Nevres, Osman Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
4 MERSİYE-İ KERBELÂ (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
5 KÜLBE-İ AHZÂN (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
6 PERÎ İLE CİVÂN (NEVRES) Nevres, Osman Nevres Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
7 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
8 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
9 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
10 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
11 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
12 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
13 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
15 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
16 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle