Yusuf Kâmil Paşa’nın çeşitli makamlara yazdığı inşa (düz yazı) örnekleri ve şiirlerini içeren bir eseri. Bu eser, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal tarafından hazırlanmıştır. 1308 (1890/1891)’de, İstanbul’da 320 sayfa olarak yayımlanır. İbnü’l-Emin Mahmut Kemal İnal, Mercan’daki evlerinde çıkan yangında kendi evrakları, kitapları ve eşyalarıyla birlikte Yusuf Kâmil Paşa’nın hem siyasi hem de özel yazıları ve şiirlerinin de yandığını söyler. Bu yangından bir süre sonra İbnü’l-Emin Mahmut Kemal, Yusuf Kâmil Paşa’nın elde kalan metinlerinden toplayabildiklerini bastırmak üzere Kitapçı Kirkor’a verir. İbnü’l-emin Mahmut Kemal basılan bu esere Eser-i Kâmil adını verir. Ancak kitabın ismi sonrasında değişime uğrayacaktır. Kitabın, Eser-i Kâmil Paşa adını alması İbnü’l-Emin Mahmut Kemal’in iradesi dışında gerçekleşir. İbnü’l-Emin Mahmut Kemal’in anlattığına göre Kitapçı Kirkor ya da onun kütüphanesine gelen yazarlardan biri eserin adına “Paşa” kelimesini ekler. İbnü’l-Emin Mahmut Kemal’e göre bu eklemenin yapılmasının iki nedeni vardır. Bunlardan biri esere kıymet verilmesini sağlamak, diğeri ise eserin satışını artırmak amacıyladır.

İbnü’l-Emin’in takdim yazısıyla yayımlanan Eser-i Kâmil Paşa’nın içeriğinde Yusuf Kâmil Paşa’nın çeşitli makamlara yazdığı mektuplarla birlikte bir kısım şiirleri de bulunur. İbnü’l-Emin, bu metinlerin, Yusuf Kâmil Paşa’nın yanan eserlerinin yanında ehemmiyetsiz şeyler olduğunu söyler. Ona göre Yusuf Kâmil Paşa’nın asıl değerli eserleri yangında yanmış ya da onun eserlerini saklamaması ya da saklatmaması nedeniyle yok olmuştur.

Eser-i Kâmil Paşa büyük ölçüde resmi metinlerden oluşur. Arizâ, tahrirât ve tezkireler bunlardan bazılarıdır. Bu inşa (düzyazı) metinlerinin dili ve üslubu dönemin de bir gereği olarak ağırdır. Eserde, Yusuf Kâmil Paşa’nın şiirleri de yer alır. Bu şiirlerde daha çok kasideler ve tarihler ön plana çıkar. Buradaki şiirlere bakılarak Yusuf Kâmil Paşa’nın edebî kişiliği hakkında çıkarım yapmak güçtür. Yaşamının büyük bir kısmında devlet yönetimi içinde görevlendirilen Paşa’nın şiirlerinde devlet sorunları ve Padişah Abdülaziz’e olan duyguları dikkat çekmektedir. Nüktedan bir mizaca sahip olan Paşa şiirlerinde devlet sorunlarına da değinir. Yusuf Kâmil Paşa’nın bu eserde, Surûrî kasidesi yanında çeşitli vefat ve bina tarihleri de örnek olarak gösterilebilir.

Dönemin önemli devlet adamalarından olan Yusuf Kamil Paşa, devlet işlerinde olduğu kadar hem hayır işlerinde hem de edebî çalışmalarıyla da bilinmektedir. François de Salignac de la Mothe-Fénelon’un The Adventures of Telemachus adlı siyasetname ve roman özellikleri gösteren eserini Tercüme-i Telemak olarak Türkçeye çevirmiş ve defalarca yayımlatmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Yusuf Kamil Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusuf-kamil-pasa