Harputlu Rahmî’nin Dîvân’ı içinde yer alan mesnevisi. 67 beyitten oluşan mesnevi "fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilün" kalıbıyla yazılmıştır. Şair, manzumenin başında bir kış mevsiminde şehirden köye giderken arık bir at sırtında çetin bir yolculuk yaptığını, durumu ifade etmek için de bu manzumeyi yazıp nezaketen Abdulhamid Hamdi Bey'e gönderdiğini ifade etmiştir. Manzume muhteva yönüyle klasik rahşiyye/esbiye türünden farklılık arz etmektedir.

Rahmî’nin Harput merkezden muhtemelen kendi köyüne (Hoğu/Yurtbaşı) yaptığı bir yolculuk üzerine kurulu Esbiyenâme, üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Kasîde-i Bürde şârihi Ömer Naimî Efendi’nin oğlu Abdülhamid Hamdi Bey’e övgü ve duada bulunulur (1-20. beyitler). İkinci bölümde arık bir at üzerinde yolculuk ve yol macerası (21-50. beyitler) dile getirilir. Daha önce kimsenin benzerine binmediği bir rahvan ata bineceğini duyan şair heyecanlanır. Dört gözle heybetli bir at beklerken cılız, çelimsiz, palanı sırtında yük gibi duran bir atla karşılaşınca hayal kırıklığı yaşar. Yolculuk başlayınca atın vasıfları karikatürize edilir. Uzun ömrüne rağmen düşünde dahi arpa görmemiş at, yolda takvayla yürümekte, adımına haram katmamakta, zayıflıktan karda iz bırakmamaktadır. Yol arkadaşları çoktan köylerine varmışken şair yollarda çile çeker, bin bir güçlükle köyüne ulaşır. Üçüncü bölüm köye varış ve karşılaşılanlar karşısındaki hayal kırıklığı ve yaşananlardan ders çıkarma (51-67. beyitler) üzerine kurgulanmıştır. Mihnet köyünde ne güzel bir dost ne de vefalı bir kişi kalmıştır. Zarif kişilerin hepsi yokluk diyarına göçmüşlerdir. Köydeki bağlar ve bahçelerin sakinleri kargalar olmuştur. Şiirine övgü ile başlayan şair, sıska ve yaşlı atın yergisiyle devam eder, yolculuk bittikten sonra ulaştığı köyde aradığını bulamama sıkıntısından dolayı önce şikâyet eder, sonra olanlara hikmet gözüyle bakar. Dünyanın geçiciliği, vefasızlığı vurgulanır. Manzumede duygu ve düşünceler övgü, yergi/mizah, hikmet üzerine bina edilmiştir.

Manzumenin en orijinal ve dikkat çekici yönü atla ilgili tasvirlerdir. Dil ve üslup yönüyle Şeyhi’nin Harnâme’sindeki zarif hicivleri çağrıştıran manzumede zengin bir gözlem gücü dikkat çeker. Anlatıma canlılık ve etkileyicilik katmak amacıyla atasözü, deyim, kelam-ı kibârlara başvurulmuş, konuşma dilinin imkânlarından faydalanılmıştır.

Harputlu Rahmî’nin Dîvân’ı içinde yer alan manzume üzerine bir makale çalışması yapılmıştır (Selçuk 2004).

Şairin biyografisi için bk. “Rahmî, Harputlu Hoca Rahmî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rahmi-harputlu-hoca-rahmi-efendi