Ziya Paşa’nın şiirlerini bir araya getiren eser. Ziya Paşa’nın şiirleri sağlığında toplanıp kitap olarak yayımlanmamıştır. Paşa’nın şiirleri ilk olarak vefatından sonra 1298 (1881) tarihinde İstanbul’da Mihran Matbaasında Eş’âr-ı Ziyâ adıyla basılmıştır. Kapakta “Merhûm Ziyâ Paşa’nın bazı âsâr-ı şi’riyesini câmidir” ibaresi bulunan kitap 72 sayfadan ibaret eksik bir derlemedir. Yine iç kapakta yer alan ibareye göre kitap Bahriye binbaşılarından Hamdi Bey tarafından yayına hazırlanmıştır. Hamdi Bey (Paşa) Ziya Paşa’nın damadıdır. Eş’âr-ı Ziyâ’da klasik divan tertibinde olduğu gibi na'tla başlanmış, münacatla devam edilmiştir. Kitaptaki manzumeler kasideler, tarihler, müseddesler, mersiyeler, terkib-bend, tesdisler, tahmis, gazeller, kıtalar, şarkılar, lugazlar ve terci-bendler şeklinde sıralanmıştır.

Ziya Paşa, Batı etkisinde başlayan Türk edebiyatının Şinasi’den sonra Namık Kemal ile birlikte üç önemli isminden biridir. Bununla birlikte Ziya Paşa’nın şiirleri, biçimsel özellikleri bakımından Batıdan hiçbir iz taşımaz. Külliyat’ta bulunan şiirler, ilk bakışta tipik bir divan şairinin ürünleridir. Şairin kendi el yazısına ve tertibine dayanan baskıda yer alan şiirlerde na't, kaside, gazel… gibi divan şiirinin bilinen nazım şekilleri kullanılmıştır. Hürriyet’te yayımlanan meşhur “Şiir ve İnşa” (1868) yazısında gerçek Türk şiirinin halk şiiri olduğu iddiasında bulunmakla birlikte şair, esasen çocukluk çağları hariç kendini hep divan şiiri içinde görmüştür. Ziya Paşa, Ebüzziya Tevfik’in yayımladığı ve kaynaklarda “Evân-ı Tufûliyyet” ve “Defter-i Amal” adlarıyla geçen Emile tercümesinin mukaddimesinde çocukluk çağlarında lalasının marifetiyle halk şiirine yöneldiğini ancak Fatin Efendi ile tanıştıktan sonra şiir zevkinin değiştiğini dile getirir. Harâbât mukaddimesinde de halk şiirinden sonra divan şiiriyle tanışma sürecini anlatır. Fatin Efendi ile Sadaret Mektubî Kalemi’nde kâtip olarak çalışmaya başladıktan sonra tanışmış ve onun rehberliğinde edebî zevki değişmiş; dönemin şairlerinin devam ettiği meyhanelere, Lebib Efendi’nin konağına gitmeye, kasideler, hicviyeler yazmaya başlamıştır. Reşid Paşa’ya ve Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey’e yazdığı kasideler beğenilmiş, Mabeyinde de bu vesileyle çalışmaya başlamıştır. Sarayda Edhem Paşa’nın teşvikiyle Fransızca öğrenmekle, Fransızcadan çeviriler yapmaya başlamakla, Batı kültürüyle Mabeyin dönemini takip eden zamanlarda da geniş teması olmakla birlikte Ziya Paşa’nın şiirinin yapısal özelliklerini hiç değiştirmediği, hatta Batıyı şuursuzca taklit etmeye eleştirel bir yaklaşımı olduğu görülmektedir. Ziya Paşa’nın nazmının biçim ve üslup bakımından divan şiiri geleneği içinde olduğu, başta Tanpınar olmak üzere şair hakkında yazan araştırmacıların ortak görüşüdür. Tanpınar Ziya Paşa’nın divan şiirinin son temsilcilerinden biri olduğunu ileri sürer.

Ziya Paşa’nın “Terkîb-i Bend” ve “Terci-i Bend” dışındaki manzumelerinin çoğu, teknik bakımdan pek başarılı değildir. Özellikle kasideleri, tarih manzumeleri, şarkılarındaki aruz kusurları dikkat çeker. Tanpınar, şairin şiir dilini gazeteci ve resmi kitabet dillerinin kolaylıklarına düşmek bakımından başarılı bulmaz.  Bununla birlikte divan şiirinde pek alışık olunmayan bu sade dilin Paşa’nın bilinçli tercihi olduğu, bir başarısızlık olarak nitelenmemesi gerektiği de düşünülebilir.

Divan şiirinin nazireciliğe dayanan tarihsel seyri içinde Ziya Paşa da geleneğe uygun olarak eskinin Nâbî, Nef’î, Nâilî, Nedîm, Şeyh Gâlib gibi önemli şairlerinin söylemlerini izler; kendi çağının üstat kabul edilen divan şairlerine nazireler yazar. Gazellerinde, kasidelerinde, tarihlerinde Ziya Paşa, estetik seviye bakımından ortalama bir divan şairi görünümündedir.

Mabeyinde çalışmaya başladıktan, Fransızca öğrendikten sonra kültürel geleneğe bağlı kalmakla birlikte Batı'dan, özellikle Aydınlanma düşünürlerinden yeni düşünceler öğrenmiş, bazı manzumelerinde eskinin hikemî tarzını aşan felsefî endişe içeren bir tematik yaklaşım geliştirmiştir. Ancak Batı’dan edinilmiş düşünceleri pek az şiirinde ele aldığını, Ziya Paşa’nın şiiri deyince ilk akla gelen "Terkîb-i Bend" ve "Tercî-i Bend" dışında felsefî derinliğe nadiren erişebildiğini de belirtmek gerekir.

Ziya Paşa’nın şiirlerinin eksiksiz sayılabilecek baskısı Süleyman Nazif tarafından yayına hazırlanmış ve Külliyât-ı Ziyâ Paşa- Nazım Kısmı adıyla İstanbul’da 1343/1925 (iç kapakta 1342/1924) tarihinde yayımlanmıştır. 304 sayfadan meydana gelen Külliyât-ı Ziyâ Paşa’nın mukaddimesinde Süleyman Nazif, şiirlerin ilk baskısındaki eksiklere değinmiş ve şairin el yazısıyla olan “mecmûa-i eş’âr”ının kendinde bulunduğunu ve yine el yazısıyla bazı manzumelerini de torunları Muhtar ve Doktor Fahreddin Beylerden aldığını; hiçbir yerde neşredilmemiş bazı manzumeleri de kitaba dâhil ettiğini belirtmiştir. Kitaptaki manzumelerin Ziya Paşa’nın düzenlemesine göre sıralandığı anlaşılmaktadır. Kitapta şairin sırasıyla naatları (2), münacatı (1), mersiyeleri (3), kasideleri (10), tarihleri (30), terci-bendleri (3), terkib-bendleri (2), müseddesleri (3), tahmisi (1), tesdisleri (2), kıt'aları (16), beyitleri (5), gazelleri (48), şarkıları (21), lügazları (11) yer almaktadır. Şiirlerden sonra kitapta Süleyman Nazif’in haşiyeleri ve Abdülhak Hamid’in Ziya Paşa için kaleme aldığı mersiye de bulunmaktadır.

Ziya Paşa’nın şiirlerinin yeni harflerle de baskıları yapılmıştır. Bunlardan Vasfi Mahir Kocatürk’ün hazırladığı Ziya Paşa’nın Şiirleri (1959) anılabilir. Önder Göçgün’ün hazırladığı Ziya Paşa’nın Hayatı, Eserleri, Edebi Şahsiyeti ve Bütün Şiirleri (1987) adlı kitap Süleyman Nazif’in yayımladığı Külliyât’taki şiirleri ve Paşa’nın Harâbât Mukaddimesi, Zafernâme’nin kaside ve tahmis kısmı gibi diğer manzum eserlerini de içermektedir.

Ziya Paşa’nın biyografisi için bk. “Ziya Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ziya-pasa