Ali Urfî’nin (ö. 1305/1887-88) birtakım tasavvufi soruları ve kendisinin bu sorulara verdiği cevapları içeren eseri. Eser; mukaddime, bazıları kelam ilmi sahasıyla da ilintili 12 tasavvufi soru ve cevaplardan müteşekkildir. Mukaddimede Urfî, Allah’ın zatında, sıfatlarında ve isimlerindeki gibi din konusunda da (tevhîd) ortak kabul etmediğini dolayısıyla Resûl’ün tekliğinden (hakîkat-i Muhammedî teorisi) ötürü dinin de (dîn-i Ahmedî) tek olduğu görüşünü ayetlerle teyit ederek dile getirmiş; fark-cemʻ, zâhir-bâtın, âfâk-enfüs, imân, sıdk, şerîat-tarîkat-hakîkat-marifet, hazerât-ı hamse ve vahdet gibi hususları genel hatlarıyla ele almıştır.

Mukaddimeden sonra Ali Urfî, eserin ana omurgasını oluşturan ve birbiriyle bağlantısı da bulunan sorularına geçmiştir. İlk olarak Allah’ın dışında vücutların sıfat, fiil ve hükümleri ile durabiliyorken nasıl yok olabildiği, yok olması halinde ise ilâhî emirlerin, Rabbânî tekliflerin ve ahiretteki ceza ve sevabın cariliğine dair bir soru sormuştur. İkinci olarak ise; görünen kesretin Hakk’ın tecellîsi olduğu düşüncesinden hareketle mâ-sivânın da Hak ile ayniyeti lazım gelerek taaddüd iktiza edeceğini, böylece dünya ve âhirette sorumluluğun Hakk’a aidiyeti gerektiği sadedinde bir soruyu gündeme getirmektedir. Diğer sorularda ise: tevhîd-i ehadiyyet/tevhîd-i sırf; rü’yetullâhın dünyada olmasından kastın Hakk’ın esmâ, sıfât, efâl ve âsâr açısından zaten şehâdet âleminde oluşu; vahdeti kesret olarak görmek; kesret için tecelliyyât-ı ilâhî ya da mahlûkât-ı Rabbânî tabirlerini kullanma arasındaki fark; âlimlerin bu tabirleri neden açıklamadıkları; kitaplarda olmayan ilm-i bâtının akla ve nakle uygun olup olmadığı; ârif insanların mevcudiyeti; Resûl’un ve âriflerin ibadet ve riyâzeti; Hakk’a şükür ve Rabb’e minnet için yapılan ibadetin mahiyeti; Hak’tan Hakk’a Hak için ibadetin nasıl yapılacağına dair hususları irdelemiştir. İlgili sorular; kafa karışıklığına sebebiyet verebilecek, ilk bakışta tenâkuz/teâruz olduğu düşüncesine sevk edebilecek niteliktedir. Urfî de bu konularda sâlikin aklında soru işareti bırakmayarak eseriyle onun manevî yoldaki eğitimine katkıda bulunmayı amaçlamıştır. Ayrıca Urfî’nin, eserinde vahdet-i vücûd düşüncesine karşı gelebilecek sorulara savunmacı bir tavırla cevaplar verdiği belirtilmiştir.

Eserin İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Nuri Ergin Yazmaları, 486/2 numarada kayıtlı tek nüshası tespit edilmiştir. Eser hakkında bir kitap çalışması yapılmıştır (Ali Urfî Efendi 2006).

Şairin biyografisi için bk. “Ali Urfî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-urfi-efendi