Cemâlî mahlaslı şairin kaleme aldığı Risâletü’l-Acîbe adıyla tanınan eser. Risalenin tam adı Er-Risâletü’l-Acîbe Fi’s-Sanâyi’ ve’l-Bedâyi’dir. Fâtih Sultan Mehmed’in övgüsü için kaleme alınan eserin başında Türkçe ve Arapça mensur bir giriş; ardından ana metin olarak nitelendirilebilecek kısımda aruzun müctes bahrinin “mefâ‘ilün fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün” kalıbı ile kaleme alınmış 112 beyitten müteşekkil bir kaside yer almaktadır. Kasidenin ana bölümüne farklı nazım şekli ve vezinlerde yazılmış 43 sanatlı beyit eklenerek manzume 155 beyit olarak tamamlanmıştır. Bu bölüme yapılan söz konusu eklemelerde Fâtih Sultan Mehmed için kaleme alınmış bir muamma ve Rumeli Hisarı’nın yapımı ile İstanbul’un fethinin tarihini veren beyitler de bulunmaktadır (Egüz 2021: 72-73). Cemâlî, diğer eseri Miftâhü’l-Ferec’de bu risalesindeki bazı sözlerin övgü gibi göründüğünü ancak yergi olduğunu özellikle belirtmiştir (Horata 2013; Egüz 2021: 69).

Er-Risâletü’l-Acîbe Fi’s-Sanâyi’ ve’l-Bedâyi’ hakkında ilk ilmî çalışma, Fuad Köprülü tarafından yapılmıştır. Eserin tek nüshasının Cambridge Üniversitesi, İslam Yazmaları arasında nu. 465’te bulunduğunu belirten Köprülü, kataloğu hazırlayan Browne’nin eserin sahibi olan Cemâlî Fakih’in kimliğini tespit edemediğini bildirmiştir (Köprülü 1933: 385). Daha sonra Faruk Kadri Timurtaş, risalenin edebî sanatlar ve söz oyunlarıyla süslenmiş bir kaside olduğuna vurgu yaptığı makalesini yayımlamıştır (1980: 168-169; Horata 2013). Manzumenin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, 10534 numarada kayıtlı olan bir nüshası Özkan Ciğa tarafından yayımlanan makale ile ilim dünyasına tanıtılmıştır (2020). Eserin üçüncü nüshası Dublin Chester Beatty Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Koleksiyonu, 405 numarada kayıtlı olup Esra Egüz tarafından tespit edilmiş ve makale ile tanıtımı yapılmıştır (2021).

Şairin biyografisi için bk. “Cemâlî, Bâyezîd”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cemali-bayezid