ENVÂRÜ’L-ÂŞIKÎN (AHMED-İ BÎCȂN)
dinî-didaktik eser
Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib (d. ? - ö. 870/1466’ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân'ın dinî içerikli didaktik eseri. Ahmed-i Bîcân ağabeyi Yazıcıoğlu Mehmed (ö.855/1451)'in Arapça kaleme aldığı Megâribü’z-Zamân adlı kitabını telif-tercüme yöntemiyle Türkçeye çevirmiştir. Eserin bugüne ulaşan 152 nüshası tespit edilmiştir. Bunlardan Hacı Selim Ağa, 467 ile Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, 229-M nüshaları en eski olanlarıdır. Metnin siyer kısmı 1626 yılında Janos Hazi tarafından Macarcaya da çevrilmiş ve basılmıştır (Uzun 1995: 258-260; Uğur 2019: 79, 29). Envârü’l-Âşıkîn yazıldığı andan itibaren Osmanlı toplumunun her kesimi tarafından büyük bir ilgi görmüş ve kıraat meclislerinde de okunmuştur. Bunda özellikle peygamberler tarihi ve siyer konularının işlendiği kısımlarda kullanılan külfetsiz Türkçe anlatım etkili olmuş olmalıdır. Eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini taşıyan eser hem bir dil yadigârı hem de Türkçe kelimelerle kurulan secilerle Türk nesir yazımının mihenk taşlarındandır.

Ahmed-i Bîcân kitabını II. Murâd’ın Engürüs beyinin başını kesip Mısır sultanına gönderdiği yıl olan 850/1446-47’de yazmaya başladığını ve 855/1451-52’te bitirdiğini belirtmektedir. Müellifin bahsettiği bu hadise, Varna (848/1444) veya Kosova (852/1448) savaşlarından birinde gerçekleşmiş olmalıdır. Ancak onun verdiği 850 tarihi, bu savaşların tarihleriyle uyuşmamaktadır (Heinzelmann 2015: 65).

Ahmed-i Bîcân, mukaddimede Envârü’l-Âşıkîn'i yazma sebebini üç gerekçeyle açıklar. İlki bu eserle Hz. Muhammed’in şefaatine nail olma arzusudur. İkincisi, ağabeyinin bu bizüm ilün kavmi dahi ma’ârifden ve envâr-ı ilmden fâ'ide görsünler” (Uğur 2019: 27) diyerek Megâribü’z-Zamân’ı Türkçeye çevirmesini rica etmesidir. Üçüncüsü ise, ehlullahdan bir cemaatin gelip zamaneden şikayet etmesi ve bir kitap yazılmasının gerektiğini kendisine söylemesidir. Müellif önce özür beyan eder. Ardından “zâhirî ve bâtınî ilimlerde zâhir ve bâtın ulemâsının çok kitaplar yazdığını, fakat bunların ya Arapça yahut Farsça olduğunu, her isteyen kişinin bu kitapları okuyup manasını latîf olarak çıkaramadıklarını belirtir ve kendisinin zâhirî ve bâtınî ilimlerde Türkçe bir kitap düzmek istediğini" ifade eder (Uğur 2019: 27).

Envârü’l-Âşıkîn, secî sanatının ustalıkla kullanıldığı hamdele ve salvale ile başlar. Sebeb-i teliften sonra Ahmed-i Bîcân kabaca bir ilim tasnifi yaparak kelâm, fıkıh, hadis, tefsir ve tasavvuf ilimlerini kıyas eder. Tasavvufun diğer ilimlere üstün olduğunu vurguladıktan sonra da teberrük için bu ilimlerin her birisinden kitabında bahsettiğini ifade ederek Hâcı Bayrâm-ı Velî’nin kendisini sahib-i sır kıldığını söyler. Eserin beş ana bölüme ayrıldığını belirtir ve bu bölümlerin isimlerini verir. İlk bölümün başlığı "tertîbi'n-mevcûdâti ve'n-nizâm(varlıkların tertibi ve düzen hakkında) olup Ahmed-i Bîcân bu bölümde İbn Arabî düşüncesi çerçevesinde varlık düşüncesini açıklar. İkinci bölüm "hitabâtillâhi't-te'âlâ ma'al enbiyâi'l-izâm" (Allah’ın büyük peygamberlere hitapları) başlığını taşımaktadır. Eserin bu bölümü kısas-ı enbiya türüne örnektir. Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar gelen peygamberlerin kıssaları anlatıldıktan sonra "tertîbi'l-enbiyâ" (enbiyânın tertibi) alt başlığında İbnü’l-Arabî’nin Fusûsü’l-Hikem adlı kitabından kısaca özetlenerek alıntılanan bir bölüm gelmektedir. Bu bölümde hangi peygamberin esmâ-i hüsnâdan hangi isme mazhar olduğu, niçin peygamberlerin bu sıra ile geldiği gibi bilgiler aktarılmıştır. Takip eden bölüm ise siyer olup Hz. Muhammed’in hayatı anlatılmaktadır. Üçüncü bölüm "fî melâiketi'l-kirâm" (Allah’ın meleklere vahyettiği kelimeler), dördüncü bölüm "fî hitabâtillâhi teâlâ yevme'l-kıyâme" (Allah’ın kıyamet gününde insanlara nasıl hitap edeceği) başlığını taşımaktadır. Beşinci bölüm "kelimâtillâhi te'âlâ fî a'lâi'l-makâm" (Allah’ın en yüce makamdaki kelimeleri) hakkındadır. Burada sekiz cennete ve özelliklerine, müminlerin cennete girdikten sonra sırasıyla nerelere uğrayacaklarına dair bilgiler verilmektedir. Bu beş ana bölümün içerisinde birçok alt başlık da bulunmaktadır. Bu alt başlıklar kimi zaman doğrudan ana başlık ile alakalı değildir (Kara 2009: 6-7; Uğur 2019: 44).  Ahmed-i Bîcân'ın ilk eseri olan Envârü’l-Âşıkîn daha sonra kaleme aldıklarına da kaynaklık etmiştir. Mesela yazar, Acâyibü’l-Mahlûkât, Müntehâ gibi metinlerine Envârü’l-Âşıkîn’den kimi pasajları iktibas etmiştir (Uğur 2019: 17).

Osmanlı döneminde 17 kez yayımlanan (Özege 1971: 352) eserin, Cumhuriyet döneminde de sadeleştirilmiş birçok baskısı yapılmıştır (Fırat 1969; Figani 1970; Kahraman 1973; Rahmi 1970; Serdaroğlu vd. 1974). Envârü’l-Âşıkîn üzerine Abdullah Uğur’un hazırladığı doktora çalışması yayımlanmıştır (2019).

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmed-i Bîcân”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-bicn-ahmedi-bican-yazicioglu 

Eserden Örnekler


Bâbü’l-Mevâ'izi Elleti Va’azallâhu Bihâ İbâdehû

Hak Te'âlâ eyitdi: “Aceblerin şol kişiyi ki ölüm varıduğın bilür ferah olur. Ve hisâb varıduğın bilür mâl cem' eyler. Ve kabr varıduğın bilür güler. Ve âhiret varıduğın bilür râhat olur. Ve dünyânun zevâlin bilür gönli emîn olur.” Hak Te'âlâ eyitdi: “Aceblerin şol kişiyi ki dili âlimdür ve gönli câhildür. Ve suyıla tenini tâhir ider ve gönli tâhir degül. Ve halkun aybına nazar ider kendü aybına nazar itmez. Ve bilür ki yalunuz ölür ve yalunuz kabirde yatur ve yalunuz âhiretde hisâb olur. Nice halkıla üns dutabilür.” Lâ ilâhe illâ ene hakkâ ve enne Muhammeden abduhu ve resûluhu. Hak Te'âlâ eyitdi: “Ben bana tanuklık virürin ki şerîküm yokdur ve Muhammed benüm abdümdür ve resûlümdür. Her kim sabâh tursa dünyâ içün gussa çekse bana kakımış gibidür. Ve her kim dîninde her gün ziyâde olmasa noksân içindedür, her kim noksân içindedür ana ölüm yigdür diriliginden. Ve her kim bildügi ilm ile amel eylese ana bilmedügi ilmi ögredem.” Hak Te'âlâ eyitdi: “İy âdem oğlanları sizi ben namâzda sınadum kâhilsiz. Ve zekâtda sınadum bahîlsiz. Ve oruçda sınadum melûlsiz. Ve şerde sınadum şikâyetcisiz. Ve hayırda sınadum men' idicisiz. Ve mescidde sınadum esîr gibisiz. Ve bâzârda sınadum emîr gibisiz. Ve nefsde sınadum kavîsiz. Ve aklda sınadum za'îfsiz. Meger ben keremümden size rahmet eyleyem yohsa hîc birinüz işbu dirlikile rahmete lâyık degülsiz.” Hak Te'âlâ eyitdi: “Kanâ'at eylen ganî olun. Ve hasedi terk eylen râhat olun. Her kim harâmdan sakınsa dîni pâk ola. Her kim gıybeti terk eylese mahabbetullâh ana gâlib ola.” (Uğur 2019: 115-116)

Kaynakça


Çelebioğlu, Âmil (1989). “Ahmed Bîcân”. İslâm Ansiklopedisi. C.2. İstanbul: TDV Yay. 49-51.

Çelebioğlu, Âmil (2018). Muhammediye. İstanbul: Dergâh Yay.

Çelebioğlu, Âmil (2018). Türk Mesnevî Edebiyatı: Sultan İkinci Murad Devri. İstanbul: Dergâh Yay.

Fırat, Halil Bedi (1969). Envârü’l-Âşıkîn. İzmir: Ali Alkan Yayınevi.

Figani, Mehmet (1970). Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Envârü’l-Âşıkîn. İstanbul: Tan Matbaası.

Grenier, Carlos (2021). The Spiritual Vernacular of the Early Ottoman Frontie The Spiritual Vernacular of the Early Ottoman Frontier. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Heinzelmann, Tobias (2015). Populaere Religiöse Literatur und Buchkultur im Osmanischen Reich: eine Studie zur Nutzung der Werke der Brüder Yaziciogli. Würzburg: Ergon Verlag.

Kahraman, Ahmet (1973). Ahmed Bican, Ȃşıkların Nurları, Envârü’l-Âşıkîn. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.

Kara, İsmail (2009). Mızraklı İlmihal. İstanbul: Dergâh Yay.

Koçak, Aynur (2003). Ahmed Bicân’ın Eserleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Üçdal Neşriyat.

Özege, Seyfettin (1971). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. İstanbul: yyy.

Rahmi, Mehmet (1970). Envârü’l-Âşıkîn. İstanbul: Sağlam Yayınevi.

Serdaroğlu, H. Mahmud ve A. L. Aydın (1974). Yazıcıoğlu Ahmed Bican, Envâr-ül-Aşıkîn. İstanbul: Çelik Yay.

Uğur, Abdullah (2019). Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân ve Envârü’l-'Âşıkîn Adlı Eseri (İnceleme-Metin). (3 Cilt). The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University.

Uzun, Mustafa (1955). "Envârü’l-Âşıkîn". İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yay. 258-260.

Atıf Bilgileri


uğur, abdullah. "ENVÂRÜ’L-ÂŞIKÎN (AHMED-İ BÎCȂN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/envaru-l-asikin-ahmed-i-bic%C8%83n. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÜRR-İ MEKNÛN (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Prof. Dr. Ahmet DEMİRTAŞ
Görüntüle
2 ACÂYİBÜ’L-MAHLÛKÂT (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 BOSTÂNÜ’L-HAKÂYIK (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
4 CEVÂHİR-NÂME (AHMED-İ BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
5 RÛHÜ’L-ERVÂH (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
6 KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Mehmet Bilal Yamak
Görüntüle
7 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
8 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
9 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
10 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
11 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
12 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
13 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
14 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
16 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle