İbrahim Hâlet Bey’in fesahat ve belâgata dair risalesi. Hâlet Bey, bu risalenin ön sözünde (s. 2-4), Türk diliyle yazılmış edebiyat bilimine dair mükemmel bir kitabın olmadığını vurgular ve Osmanlı edebiyatına dair eksiksiz bir eserin yazılmasına örnek olmak amacıyla bu risaleyi yazdığını kaydeder. Risalenin başlığının da “örnek, numune” anlamına gelen Enmûzec olarak tercih edilmesi müellifin bu iddiasını destekler niteliktedir. Ön sözden sonra fesahatin tanımı yapılır ve fesahat kusurlarından tenâfür, garâbet, kıyâsa muhâlefet, za’f-ı te’lîf, ta’kîd, kesret-i tekrâr ve tetâbu’-ı izâfât örneklerle açıklanır (s. 4-11). Devamında belâgatin klasikleşmiş tanımı yapılır ve edebî sanatlar; belâgat ile fesahatin zeyli olarak ele alınır. Sözün anlama, anlamın da söze uymasının belâgat için önemli olduğu ifade edilir ve sözü sanatla süsleyip anlamın terk edilmesinin makbul olmadığı vurgulanır. Hâlet Bey, bu risalede özetle belâgatin “muktezâ-yı hâle uygun” olup fesahatin “tâ’kîd-i ma’nevî”den arındırılmış olmasını ve bu iki şart sağlandıktan sonra edebî sanatlara uyulması gerektiğini ifade eder (s.11-15).

Hâlet Bey’in belâgate dair bu risalesi hacimli olmamasına rağmen yayınlandığı dönemde dikkat çekmiş ve bazı tartışmalara da sebep olmuştur. Kırkanbar’da Hamdi Bey tarafından imzasız olarak yayınlanan bir yazıda Hâlet Bey’in bu makalesi tenkit edilmiş (Yüksel 2021: 16) ve bu tenkite de Dolâb dergisinin farklı sayılarında cevap verilmiştir.

Hâlet Bey, bu risalede ele aldığı konuları daha önce Halep mektupçuluğu görevi esnasında yerel bir gazete olan Gadîrü’l-Furat’ta yazmıştır. Ancak bu gazete İstanbul’daki gazeteler kadar çok okunmadığından, fesahat ve belâgata dair bu makaleyi bazı ilavelerle düzenleyip Dolâb isimli dergiye gönderir ve makale 1290/1874’da bu derginin 1 ve 2. sayılarında yayımlanır. Eser üzerinde müstakil bir çalışma yapılmamıştır ancak Dolâb isimli dergideki edebiyata dair yazıların incelendiği bir yüksek lisans çalışmasında (Tapan 2018) eserin günümüz harflerine aktarımı verilmiştir. Kütüphane kataloglarında biri tarihsiz iki matbu nüshası bulunan bu muhtasar risalenin Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Katalogu’na kayıtlı, 1290/1874 tarihli 15 sayfalık baskısının kapağı Dolâb dergisinin kapağı ile aynıdır. Ancak yazı düzeni Dolâb dergisindeki gibi olmadığı için muhtemelen basım tarihi ve matbaa bilgisinin yer aldığı bu kapak Özege Kataloğu’ndaki nüshaya sonradan eklenmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halet-ibrahim-halet-bey-istanbullu