- Yazar Biyografisi (TEİS)
Ebu’l-Fazl Mûsâ bin Hâcı Hüseyn el-İznikî - Madde Yazarı: Prof. Dr. Sadık Yazar
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:İlmî-Ansiklopedik Edebî Eser
- Yayın Tarihi:06/08/2022
ENFESÜ'L-CEVÂHİR / TERCÜME-İ TEFSÎR-İ EBU’L-LEYS SEMERKANDÎ (EBU’L-FAZL MÛSÂ BİN HÂCI HÜSEYN EL-İZNİKÎ)
Ebu'l-Leys es-Semerkandî (ö. 373/983) tefsirinin Türkçe tercümesiEbu’l-Fazl Mûsâ bin Hâcı Hüseyn el-İznikî (d. ? - ö. 838/1434-35 ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Osmanlı Müellifleri'nden başlayarak (Bursalı Mehmed Tahir 2016: II/598) birçok kaynakta 15. yüzyıl şairlerinden Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen ancak Abdülbaki Çetin'in “Ebu’l-Leys Semerkandî Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerine” başlıklı makalesinde (2007) ikna edici şekilde izah ve tespit ettiği üzere Ahmed-i Dâ'î'nin değil de Ebu'l-fazl Mûsâ bin Hâcî Hüseyn el-İznikî (ö. 838/1434-35 ?)'nin Enfesü’l-Cevâhir adıyla yaptığı anlaşılan Ebu’l-Leys Semerkandî Tefsî'ri'nin tercümesidir.
Çetin bahsi geçen makalesinde değerlendirmeye tabi tuttuğu geniş bir literatürde (Ör. Ertaylan 1952, Yazıcı 1992, Şeşen 1994; Özkan 2000, Özkan 2002, Demir 2007) Ahmed-i Dâ'î'nin Ebu’l-Leys Semerkandî'nin tefsirini tercüme ettiği bilgisinin hâkim olduğunu, ancak ona atfedilen eserin nüshaları üzerinde yaptığı inceleme ve karşılaştırmalar neticesinde bu nüshaların Mûsâ İznikî'nin Enfesü’l-Cevâhir'i ile aynı olduğunu ortaya koymuştur. Kaynaklarda birbiriyle çağdaş olan Ahmed-i Dâ'î, Musa İznikî ve İbn Arabşâh olmak üzere üç ayrı kişinin Ebu’l-Leys Semerkandî'nin tefsirini tercüme ettiği bilgisinin yer aldığına dikkat çeken Çetin, yaptığı inceleme ve karşılaştırmalar neticesinde bahsi geçen eserin Ahmed-i Dâ'î'ye değil de Mûsâ İznikî'ye ait olması gerektiği sonucuna vardığı (2007) gibi söz konusu eserin birkaç nüshasının da muhtasar bir görünümde olduğunu, bu muhtasar görünümdeki nüshaların İbn Arabşâh'a ait olabileceğini de ihtimal olarak öne sürmüştür (2007: 78-85).
Abdülbaki Çetin, İznikî'nin Enfesü'l-Cevâhir adlı tefsir tercümesinin tefsir sahasında yaptığı ikinci tercüme olan Hâzin-i Bağdâdî'nin Lübâbü’l-Te’vîl fî Ma‘âni’t-Tenzîl tercümesi ile de karıştırıldığı sonucuna vardıktan sonra her ikisi de aynı eserin nüshaları zannedilen Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi, Ulu Cami, 435 numaradaki nüshanın Lübâb tercümesi, 436 numaradaki yazmanın da Enfesü'l-Cevâhir nüshası olduğunu belirlemiştir (2007: 61-71).
Mûsâ İznikî'nin Enfesü’l-Cevâhir adını verdiği eserinin bazı nüshaları, müellifin diğer birkaç eserinde olduğu gibi manzum bir mukaddime ile başlar (Çetin 2007: 77-78). 234 beyit kadar süren bu mukaddimede sırasıyla tevhid, münacat ve naattan sonra sebeb-i telif bölümüne yer verilmiştir. Bu bölümde verilen bilgiye göre eser, Umûr Paşa'nın (Timurtaş Paşazâde Umûr Bey) emri ile gerçekleşmiştir. Mukaddime bulunan nüshalarda mukaddimeden sonra "eûzu billâhi mine'ş-şeytâni'r-racîm" ibaresinin tefsiri ile eser başlamaktadır (Mukaddime için bk. Özkan 2000; Özkan 2002).
Eser üzerine, Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilerek 19 adet yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Özdemir 2000; Alakese 2002; Budak 2002; Gonca 2002; Koç 2002; Yılmaz 2002; Çiçek 2003; Topaloğlu 2003; Aksu 2006; Dalkıran 2006; Ay 2007; Ertik 2007; Sarı 2007; Uğursal 2007; Aktaş 2008; Daşdelen 2008; Gedik 2008; Gökkaya 2008; Vursun 2008).
Eserden Örnekler
Enfesü’l-Cevâhir'den
el-hamdülillâhillezî enzele alâ abdihi'l-kitâbe ve lem yec'al lehû ivacâ. Kayyimen (...)
Ya'nî Hak Te'âlâ buyurur ki kulları ana hamd ideler, diyeler ki şükür, ulûhiyyet ol Allâhu Te'âlâ’nundur ki kulı ve resûlı Muhammed üzerine kitâb indürdi ki ol Kur'ân’dur. Anı muhtelif ve mütenâkıs indürmedi ki halk anı fehm itmeyüp hatâlara ve galatlara vâki' olalar. Belki anı istikâmet üzere ve gendüden ilerü inen kitâblara muvâfık indürdi ve anları gerçekleyüci kıldı ki Hak Te'âlânun kadîm kelâmıdur, maklûk degül. (Çetin 2007: 73)
Kaynakça
Aksu, Rabia (2006). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (Enfal ve Tevbe Sureleri) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Aktaş, Yusuf (2008). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (233a-243a), (1a-35a) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Alakese, Ayşe Nur (2002). )Ahmed-i Dâ’î’nin Ebü’l-Leys Tefsiri Tercümesi, Maide Suresi (Dil İncelemesi, Metin, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
Ay, Yasemin (2007). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (50a-103b) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Budak, Aslı (2002). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (45b-91a) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Bursalı Mehmed Tahir (2016). Osmanlı Müellifleri. C. II. (hzl. M. A. Y. Saraç). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Çetin, Abdülbaki (2007). “Ebu’l-Leys Semerkandî Tefsiri’nin Türkçe Tercümesi Üzerine”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (22): 53-101.
Çiçek, Ali (2003). Ebu’l-Leys es-Semerkandî Tefsiri Tercümesi, İlk Üç Surenin Dil Özellikleri. (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Dalkıran, Hasan (2006). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (Yusuf, Ra’d, İbrahim Sureleri) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Daşdelen, Ömer (2008). Ahmed-i Dâ’î, Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî, Hicr, Nahl, İsra Sureleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Demir, Ziya (2007). XIII.-XVI. y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Ertaylan, İsmail Hikmet (1952). Ahmed-i Dâî, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Üçler Basımevi.
Ertik, Mehmet (2007). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (103b-154b) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Gedik, Şahabettin (2008). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (82b-132a) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Gonca, Sema (2002). Ahmed-i Dâ’î, Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî, Araf Suresi, (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Gökkaya, Evren (2008). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (132a-188a) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Koç, Hatice (2002). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (En’âm Suresi). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Özdemir, Yasemin (2000). Ahmed-i Dâî, Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî (Yasin Suresi) (Giriş-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Özkan, Abdurrahman (2002). “Ahmed-i Dâî’nin Tefsir Tercümesi’nin Manzum Mukaddimesi ve Dil Özellikleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (11): 1-57.
Özkan, Mustafa (2000). “Ahmed-i Dâî’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebu’l-Leys es-Semerkandî’nin Mukaddimesi”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXIX: 117-188.
Sarı, Güven (2007). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (35a-82b) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Şeşen, Ramazan (1994). “Onbeşinci Yüzyılda Türkçeye Tercümeler”. XI. Türk Tarih Kongresi (5-9 Eylül 1990) Bildirileri. C. III. Ankara: TTK Yay. 899-919.
Topaloğlu, Elif (2003). Ahmed-i Dâî, Tercüme-i Tefsir-i Ebü’l-Leys es-Semerkandi, Nisa Suresi (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Uğursal, Ulviye (2007). Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (Yunus ve Hud Sureleri) (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Vursun, Pınar (2008). Ahmed-i Dâ’î, Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî, (142/188b-195b, 143/1a-50a). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Yazıcı, İshak (1992). “Tefsiru Ebi’l-Leys Tercemeleri Hakkında Kısa Bir Araştırma”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (6): 79-83.
Yılmaz, Birgül (2002). Ahmed-i Dâ’î, Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî, Âl-i İmrân Suresi (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
| 2 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
| 3 | ÇENG-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) | Ahmed-i Dâ'î | Prof. Dr. Gönül Alpay Tekin |
Görüntüle | ||
| 4 | VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN-I ÂDİL BE-PUSEREŞ HÜRMÜZ-İ TÂCDÂR / VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Prof. Dr. Emine Yeniterzi |
Görüntüle | ||
| 5 | UKÛDÜ’L-CEVÂHİR (AHMED-İ DÂ'Î) | Ahmed-i Dâ’î | Araş. Gör. Uğur Altundaş |
Görüntüle | ||
| 6 | CÂMASB-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) | Ahmed-i Dâ'î | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
| 7 | TERCÜME-İ KİTÂBÜ’T-TA’BÎR-NÂME (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
| 8 | VESÎLETÜ’L-MÜLÛK Lİ-EHLİ’S-SÜLÛK VE TEFSÎRÜ’L-KUR’ÂN / VESÎLETÜ’L-MÜLÛK (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
| 9 | MİFTÂHÜ’L-CENNE(T) (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
| 10 | TERCÜME-İ TEZKİRETÜ’L-EVLİYÂ (AHMED-İ DÂ’Î ?) | Ahmed-i Dâ’î | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
| 11 | TERCÜME-İ EŞKÂL-İ NÂSIR-I TÛSÎ / TERCÜME-İ SÎ FASL Fİ’T-TAKVÎM (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
| 12 | TERCÜME-İ TIBB-I NEBEVÎ / EŞ-ŞİFÂ FÎ-EHÂDÎSİ’L-MUSTAFÂ (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
| 13 | TERESSÜL (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Doç. Dr. Hasan Gültekin |
Görüntüle | ||
| 14 | MÜFREDÂT (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
| 15 | DÂSTÂN-I MANSÛR, MANSÛR-NÂME (AHMEDÎ) | Ahmedî, Ahmedî-i Tebrîzî, Tebrîzli Ahmedî | Prof. Dr. Orhan Kemal Tavukçu |
Görüntüle | ||
| 16 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
| 17 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
| 18 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
| 19 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
| 20 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
| 21 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
| 22 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
| 23 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 24 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
| 25 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |