- Yazar Biyografisi (TEİS)
Seydî - Madde Yazarı: Doç. Dr. Recep Uslu
- Eser Yazılış Tarihi:910/1504 ?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:17/02/2022
EL-MATLA' / EL-MATLA' FÎ-BEYÂNİ’L-EDVÂR VE’L-MAKÂMÂT VE FÎ-İLMİ’L-ESRÂR VE’R-RİYÂZİYÂT (SEYDÎ)
müzik edvarıSeydî (d. ? - ö. 940/1534)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Seydî’nin kaleme aldığı Türkçe müzik edvarı. Tam adı El-Matla' Fî-Beyâni’l-Edvâr ve’l-Makâmât ve Fî-İlmi’l-Esrâr ve’r-Riyâziyât'tır. II. Bâyezîd adına yazılmıştır. Eserin üç nüshasından (Uslu 2016: 78; Behar 2008: 222) biri İlm-i Esrâr Kitâb-ı Edvâr adıyla kayıtlıdır. Eserin 910/1504 tarihli en eski nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed Bölümü, Nu. 3459'da bulunmaktadır.
El-Matla', Türkçe edvarlar içinde ilk manzum-mensur eserdir. Eserin girişinde bu ilmi öğrenmek isteyenlere tavsiyelerin ardından, Şeyh Dik Ebünnik adında bir adamın kızına müzik dersi verilmesini anlatan manzum ve mizahi bir hikaye ile başlar. Sonrasında nevruza övgü, riyazi ilmi, makamlar, âvâzeler, şubeler, terkipler, yıldızların etkileri, müzikte aralıklar, müziğin ruha etkileri, etkili vakitler, müttefik ve mütenâfir uyum, sekizli aralıklar, usul ve çeşitleri, başka bir görüşle makam ve âvâzeler, mûsikî adabı, devir tabakalarıyla daireler ve makamlar yer alır. Eserin sonunda ud, şeştâr, çenk, ney çalgı düzenlerinden bahsedilir; neyin, diğer sazlar için referans sazı olması önerilir. Çalgı icralarında görülen rast, ısfahan, hicaz, zengüle, acem, büzürk, ırak, ırakneva, buselik, ısfahan ve rehâvi düzenleri anlatılır.
Eserde rast ile başlayıp sebzendersebz ile biten toplam 58 makamın Yeni Sistemciler Anadolu Ekolü'ne uygun kısa açıklamaları kaydedilmiştir. Eski ve yeni edvar anlayışları bir arada verilmeye çalışmıştır. Eserde müzisyenlerden Muhammed Rebâbî, Kemâl Tebrizî, Nâsırüddîn Fâryâbî, Safiyyüdîn Abdülmümin’in adları yer almaktadır. Manzum-mensur edvar yazım türü olarak kendisinden sonra Makâmî ve Kâtibî’yi etkilemiştir.
Muammer Kemal Özergin ve M. Kemal Dürüst (1964-1966) kaleme aldıkları makalelerle eserin dil içi çevirisini yapmışlardır. Mithat Arısoy (1988), edvarın en eski tarihli yazması üzerine yüksek lisans tezi hazırlamış, fakat bazı beyitleri atlamıştır. Eugenia Popescu-Judetz (2004) eserin tıpkıbasımını ve İngilizceye çevirisini yapmıştır.
Eserden Örnekler
MESNEVİ
Meğer bu kızının adıydı Dilşâd
Olurdı yüzüni gören gönül şâd
Ter idi gonca gibi nâ-resîde
Begâyet hûb u ranâ vü güzîde
Melîhu’l-hattı mahbûbu’l-havâtır
Râşîku’l-kaddi matlûbü’n-nevâzır
Ruhı aksi ider hurşîdi rahşân
Lebinden teng-dil la’l-i Bedehşân
Cemâli bâğ-ı cennetden mutarrâ
Boyı serv-i revândan hûb u garrâ
Nizâr ider mehi kaşı hilâli
Şeker tengin dürür akd-i zülâli
Gelüb önümde edeble diz çökdi
Basîret-i sem’in açub kaş bükdi
Atası çün cemâlinden olur şâd
Ana vâcib görür ta’lîm-i üstâd
Ki ya’nî ilm edvârı ide hâsıl
Ola sâzendelikde ferd-i kâmil
Bu fenni derk iden akl-ı küldür
Bilür âlimle câhil bir değüldür (Seydî. vr. 4a-b; Popescu-Judetz 2004: 14)
Kaynakça
Arısoy, Mithat (1988). Seydî’nin El-Matla Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Behar, Cem (2008). Musikiden Müziğe. İstanbul: YKY.
Özergin, M. Kemal ve M. K. Dürüst (1964-1966). "XVI. Yüzyıla ait bir Edvâr Kitabı Seydi’nin el-Matla’ı". Musiki Mecmuası. (196-218).
Popescu-Judetz, Eugenia (2004). Seydî’s book on music: a 15th century Turkish discourse. (Takdim: E. Neubauer). Frankfurt am Main: Publications of the Institute for the History of Arabic-Islamic Science; The Science of Music in Islam at the Johann Wolfgang Goethe University.
Seydî. El-Matla' Fî Beyâni’l-Edvâr ve’l-Makâmât ve Fî İlmi’l-Esrâr ve’r-Riyâziyât. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi III. Ahmed Bölümü nu. 3459.
Uslu, Recep (2016). Müzik Bibliyografyası 1. İstanbul: Çengi Yay.
Uslu, Recep (2021a). "Matla". Bize Yön Veren Metinler III. Beylikten Cihan Devletine. (der. A. Alatlı; ed. Ö. Ceylan). Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yay.
Uslu, Recep (2021b). "Seydi". İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Musiki. (ed. M. Azimli ve S. Dinç). İstanbul: Mana Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
2 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
3 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
4 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
5 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
10 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |