EL-MATLA' / EL-MATLA' FÎ-BEYÂNİ’L-EDVÂR VE’L-MAKÂMÂT VE FÎ-İLMİ’L-ESRÂR VE’R-RİYÂZİYÂT (SEYDÎ)
müzik edvarı
Seydî (d. ? - ö. 940/1534)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Seydî’nin kaleme aldığı Türkçe müzik edvarı. Tam adı El-Matla' Fî-Beyâni’l-Edvâr ve’l-Makâmât ve Fî-İlmi’l-Esrâr ve’r-Riyâziyât'tır. II. Bâyezîd adına yazılmıştır. Eserin üç nüshasından (Uslu 2016: 78; Behar 2008: 222) biri İlm-i Esrâr Kitâb-ı Edvâr adıyla kayıtlıdır. Eserin 910/1504 tarihli en eski nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed Bölümü, Nu. 3459'da bulunmaktadır. 

El-Matla', Türkçe edvarlar içinde ilk manzum-mensur eserdir. Eserin girişinde bu ilmi öğrenmek isteyenlere tavsiyelerin ardından, Şeyh Dik Ebünnik adında bir adamın kızına müzik dersi verilmesini anlatan manzum ve mizahi bir hikaye ile başlar. Sonrasında nevruza övgü, riyazi ilmi, makamlar, âvâzeler, şubeler, terkipler, yıldızların etkileri, müzikte aralıklar, müziğin ruha etkileri, etkili vakitler, müttefik ve mütenâfir uyum, sekizli aralıklar, usul ve çeşitleri, başka bir görüşle makam ve âvâzeler, mûsikî adabı, devir tabakalarıyla daireler ve makamlar yer alır. Eserin sonunda ud, şeştâr, çenk, ney çalgı düzenlerinden bahsedilir; neyin, diğer sazlar için referans sazı olması önerilir. Çalgı icralarında görülen rast, ısfahan, hicaz, zengüle, acem, büzürk, ırak, ırakneva, buselik, ısfahan ve rehâvi düzenleri anlatılır. 

Eserde rast ile başlayıp sebzendersebz ile biten toplam 58 makamın Yeni Sistemciler Anadolu Ekolü'ne uygun kısa açıklamaları kaydedilmiştir. Eski ve yeni edvar anlayışları bir arada verilmeye çalışmıştır. Eserde müzisyenlerden Muhammed Rebâbî, Kemâl Tebrizî, Nâsırüddîn Fâryâbî, Safiyyüdîn Abdülmümin’in adları yer almaktadır. Manzum-mensur edvar yazım türü olarak kendisinden sonra Makâmî ve Kâtibî’yi etkilemiştir.

Muammer Kemal Özergin ve M. Kemal Dürüst (1964-1966) kaleme aldıkları makalelerle eserin dil içi çevirisini yapmışlardır. Mithat Arısoy (1988), edvarın en eski tarihli yazması üzerine yüksek lisans tezi hazırlamış, fakat bazı beyitleri atlamıştır. Eugenia Popescu-Judetz (2004) eserin tıpkıbasımını ve İngilizceye çevirisini yapmıştır.

Eserden Örnekler


MESNEVİ

Meğer bu kızının adıydı Dilşâd

Olurdı yüzüni gören gönül şâd


Ter idi gonca gibi nâ-resîde

Begâyet hûb u ranâ vü güzîde


Melîhu’l-hattı mahbûbu’l-havâtır

Râşîku’l-kaddi matlûbü’n-nevâzır


Ruhı aksi ider hurşîdi rahşân

Lebinden teng-dil la’l-i Bedehşân


Cemâli bâğ-ı cennetden mutarrâ

Boyı serv-i revândan hûb u garrâ


Nizâr ider mehi kaşı hilâli

Şeker tengin dürür akd-i zülâli


Gelüb önümde edeble diz çökdi

Basîret-i sem’in açub kaş bükdi


Atası çün cemâlinden olur şâd

Ana vâcib görür ta’lîm-i üstâd


Ki ya’nî ilm edvârı ide hâsıl

Ola sâzendelikde ferd-i kâmil


Bu fenni derk iden akl-ı küldür

Bilür âlimle câhil bir değüldür (Seydî. vr. 4a-b; Popescu-Judetz 2004: 14)

Kaynakça


Arısoy, Mithat (1988). Seydî’nin El-Matla Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Behar, Cem (2008). Musikiden Müziğe. İstanbul: YKY.

Özergin, M. Kemal ve M. K. Dürüst (1964-1966). "XVI. Yüzyıla ait bir Edvâr Kitabı Seydi’nin el-Matla’ı". Musiki Mecmuası. (196-218).

Popescu-Judetz, Eugenia (2004). Seydîs book on music: a 15th century Turkish discourse. (Takdim: E. Neubauer). Frankfurt am Main: Publications of the Institute for the History of Arabic-Islamic Science; The Science of Music in Islam at the Johann Wolfgang Goethe University. 

Seydî. El-Matla' Fî Beyâni’l-Edvâr ve’l-Makâmât ve Fî İlmi’l-Esrâr ve’r-Riyâziyât. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi III. Ahmed Bölümü nu. 3459. 

Uslu, Recep (2016). Müzik Bibliyografyası 1. İstanbul: Çengi Yay.

Uslu, Recep (2021a). "Matla". Bize Yön Veren Metinler III. Beylikten Cihan Devletine. (der. A. Alatlı; ed. Ö. Ceylan). Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yay.

Uslu, Recep (2021b). "Seydi". İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Musiki. (ed. M. Azimli ve S. Dinç). İstanbul: Mana Yay.

Atıf Bilgileri


Uslu, Recep. "EL-MATLA' / EL-MATLA' FÎ-BEYÂNİ’L-EDVÂR VE’L-MAKÂMÂT VE FÎ-İLMİ’L-ESRÂR VE’R-RİYÂZİYÂT (SEYDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/el-matla-el-matla-fi-beyani-l-edvar-ve-l-makamat-ve-fi-ilmi-l-esrar-ve-r-riyaziyat-seydi. [Erişim Tarihi: 25 Eylül 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
3 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
4 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
5 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
6 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
7 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
8 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
9 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle