16. asır Halvetî şeyhlerinden Şâh Velî Ayıntâbî’nin yakaza hâlinde iken Hz. Peygamber’in kendisine uzattığı mektupta okuduğu üç hadisin tasavvufî yorum ve açıklamalarını ihtiva eden on üç varak hacmindeki risâlesi. Ele aldığı tasavvufî muhteva ile ilgili pek çok ayet ve hadis iktibasları bulunan eser, Türkçe ve kısmen de Arapça olarak telif edilmiştir (Çavuşoğlu 2017: 361-367).

Besmele, hamdele, salvele ve sebeb-i telif ile başlayan eserin baş tarafında müellifin şeyhleri ve tarîkata intisabı işlenmiştir. Devamında müridin mürşide tabi olması ve bu tabiiyyetin mânevî nikaha benzetilmesi ele alınmıştır. Risâlenin üç bölümden oluşan asıl kısmında ise Üveys el-Karanî’nin Hz. Peygamber’e  muhabbeti, Hz. Ali’nin tertîb-i hulefâya uyması ve Hz. Ebû Bekir’in malını Allah yolunda sarf ederek fakr ve fenâ mertebesine ulaşması örneklendirilmiştir (Şâh Velî Ayıntâbî 1587: 1b-13a, Çavuşoğlu 2016: 30-31, Çavuşoğlu 2017: 362-363).

Risâle’nin telif sebebi ve konusu kısaca şöyledir: Şâh Velî Ayıntâbî, Rebîulevvel 995/1587’de teheccüt vaktinde yakaza hâlinde iken Hz. Peygamber’i ashabı arasında dolaşırken görür. Üveys el-Karanî, Şâh Velî’nin elinden tutarak onu Hz. Peygamber’in huzuruna götürür. Hz. Peygamber Şâh Velî Ayıntâbî’ye “oku” diyerek bir mektup uzatır (Şâh Velî Ayıntâbî 1587: 1b-4a, Çavuşoğlu 2017: 361). Müellifin okuduğu mektupta özetle; Hz. Ebû Bekir’in faziletleri, Hz. Ali’nin velâyet mertebesindeki üstünlüğü ve Üveys el-Karanî’nin mânevî durumu gibi hususlar yazılıdır. Mektupta; “Yemen taraflarından rahmanî bir koku alıyorum.” (Aclûnî 1933: 1/251), “Yeryüzünde yürüyen bir ölü görmek isteyen Ebû Bekr’e baksın.” (Bursevî tsz: 9/173) ve “Ben ilmin şehriyim, Ali de onun kapısıdır.” (et-Taberânî 1994: 11/65) rivayetlerini okuyan ve bu rivayetlerin zahirî ve batınî mânâlarının sırrına eren Şâh Velî, mezkur üç hadisi değerlendirdiği üç bölümden oluşan bu risâleyi telif etmeye karar verir (Çavuşoğlu 2017: 361). Dolayısıyla eser, müellifin yakaza hâlinde Hz. Peygamber’in kendisine okuması için verdiği üç hadisin konusu olan, Üveys el-Karanî’nin tevekkül ve teslimiyeti, ebrâr ve mukarreb kavramlarının mukayesesi, risâlet, velâyet ve fakr gibi tasavvufî kavramların dinî ve tasavvufî açıklamalarını ihtiva etmektedir. Efdaliyyet ve velâyetin belirlenmesinde nesep, kan bağı ve benzeri sâiklerden ziyade takvâ, sadâkat, ve teslimiyetin geçereli olması idealize edilir. Müellif, eserinde efdaliyet ve velâyetin ölçüsü olarak ele aldığı örnekleri de ilgi çekicidir. Ebû Cehil’in Hz. Peygamber’i gördüğü ve davetine muhatap olduğu hâlde iman etmemesine karşılık Üveys el-Karanî’nin Hz. Peygamber’i görmeden iman edip ona olan teslimiyetini ızhar etmesini örnek olarak takdim eden Şâh Velî Ayıntâbî, velâyet ve faziletin nesep ve kan bağı ile belirlenemeyeceği hususunu örnek gösterdiği rivayetler ve bunlara bağlı dinî-tasavvufî esaslar ile açıklar (Çavuşoğlu 2017: 362).

Eserde Hz. Peygamber’in vefatından itibaren ihtilaf konusu olan hususlardan biri olan “hilafet-efdaliyyet” meselesine dinî ve tasavvufî açıdan değinilir. Müellife göre, risâlet ve velâyet birbirine karışmayan iki denizdir. Hz. Ali de risalet ve velayet denizlerinin birbirine karışmasına engel olan bir berzah-ı kübrâ mertebesindedir. Müellif bu hakikati, “Ben ilmin şehriyim, Ali de onun kapısıdır.” hadisi ile izah eder. Fakr-ı sûrî ve fakr-ı mânevî ile “ebrâr” ve “mukarreb” kavramlarını Hz. Ebû Bekir ve Abdurrahman b. Avf örnekliğinde müşahhaslaştırır. “Fakirlik benim övüncümdür.” (Aclûnî 1933: 2/113) hadisi ile de Hz. Ebû Bekir’in “sıddîk” mertebesindeki hâli tasvir edilir. Şâh Velî Ayıntâbî, beşâret adını verdiği her bölümün sonunda “neticetü’l-kelâm” ifadesiyle işlediği konuya dair görüş ve düşüncelerini açıklar. Müellifin, “birinci beşâret”, “ikinci beşâret” ve “üçüncü beşâret” şeklinde üç ana bölüme ayırdığı risâlesinde özetle, tertîb-i hulefâ, risâlet-velâyet, ebrâr-mukarreb, fakr-ı sûrî ve mânevî, Hz. Ebû Bekir, Hz. Ali ve Üveys el-Karanî’nin fazilet ve dereceleri gibi tasavvufî kavram ve konular ele alınmıştır (Çavuşoğlu 2017: 362).

Risâlenin bilinen tek nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Bölümü’nde, 2022/1 demirbaş numarada kayıtlıdır (Öztürk 2003: 100, Çavuşoğlu 2106: 30, Çavuşoğlu 2017: 363). Raşit Çavuşoğlu tarafından yayımlanan bir makalede, eserin tasavvufî tahlili yapılmış ve risâlenin transkripsiyonlu metni verilmiştir (Çavuşoğlu 2017).

Müellifin biyografisi için bk. “Şâh Velî Ayıntâbî-Askerî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sah-veli-ayintabi-askeri