EL-FEVÂTİHU'L-İLÂHİYYE VE'L-MEFÂTÎHU'L-GAYBİYYE EL-MÛDIHATÜ Lİ'L-KUR'ÂNİYYE VE'L-HİKEMİ'L-FURKÂNİYYE (BABA Nİ'METULLÂH)
tasavvufî tefsir
Baba Ni‘metullâh b. Mahmûd en-Nahcuvânî (d. ?/? - ö. 920/1514)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Bâbâ Ni‘metullâh-i Nahcuvânî’nin tasavvufî esaslar doğrultusunda yazdığı Arapça tefsir. Eser Tebriz’de 902/1496’da tamamlanmış ve iki ciltten oluşmaktadır.

Eserin mukaddimesinde vahdet-i vücûd, seyr-i sülük yolları ve vahdet-i şühûddan bahsedilmiş, daha sonra Kur’ân’ın bütün ayetleri tefsir edilmiştir. Kur’an’ın bütün âyetlerinin tefsir edildiği ilk tasavvufî tefsir olan bu eseri müellif hiçbir tefsire başvurmadan yazmıştır. Müellif her sûreye içeriğine uygun düşen bir mukaddime ile başlamış, her sûrenin ihtiva ettiği ayetlerden alınacak dersi içeren bir hâtime ile bitirmiştir. Sûreler farklı konuları içerdikleri için her sûrenin mukaddimesi ve hâtimesi diğerlerinden farklıdır. Eserde hem zâhirî ve hem de tasavvufî tefsir eğilimi takip edilmiş, sürekli vahdet-i vücûd nazariyesi işlenmiş, rivâyet ve dirâyet tefsir örneklerine az yer verilmiştir. Baştan sona secili olan eserde müellif ayetleri kısa kelime ve cümlelerle tefsir etmiş, bazı sayfalarda dipnot kullanmış ve sûrelerin başında yer alan besmeleyi o sûrenin girişine uygun düşecek şekilde yorumlamış, eseri Kur’ân, hadis ve sahabe sözleriyle tefsir etmiştir. Müellif bütün eserlerinde olduğu gibi bu eserinde de vahdet-i vücûd, Allah’ın zatı, sıfatları, fiilleri, Allah-insan, Allah-âlem münasebeti gibi mevzuları ele almayı ihmal etmemiştir. Zahirî, işârî-sûfî ve nazarî-sûfî tefsir örnekleri bulunan eserde müellif işârî tefsir metodunu benimsediğini, esere ibret, varid, keşf ve iyan gözüyle bakılması gerektiğini beyan etmiştir. Nahcuvânî her ayeti ayrı ayrı tefsir etmesiyle ayetlerin bazı kelimeleri veya genel manaları üzerinde duran kendisinden önceki mutasavvıflardan ayrılmıştır. Eser sade, akıcı ve anlaşılır bir üslup ile yazılmış, çok teferruata girilmemiştir. Sarf-nahiv yönünden misallere az yer verilmiş, teşbih, atıf, seci ve cinas edebî sanatlara temas edilmiş, fıkhî mevzulara yer verilmemiştir. Tövbe, uzlet, havf, takvâ, tevekkül, tefviz, hulk, şükür, sabır, rıza, zikir, hikmet, velayet, vücûd ve vacibu’l-vücûd, fena-beka, tevhid gibi tasavvufî kavramların zikredildiği eserde Kur’ân’daki müşküller yeminler, misaller ve dil kurallarına tam anlamıyla değinilmemesi eksiklik olarak kabul edilmiştir.

Eserin II. cildinin 901/1495 tarihli müellif hattı nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndedir (III. Ahmed, nr. 61). Eserin ilk cildi 579, ikinci cildi 540 sayfadan oluşmaktadır. Tefsîru Nî'metillâh olarak da yad edilen bu eser, 1326’da iki cilt olarak İstanbul’da basılmıştır. Adı geçen eser üzerine Ramazan Bayhan tarafından yüksek lisans (1997) ve Yaşar Kurt tarafından doktora tezi hazırlanmıştır  (1998).

Şairin biyografisi için bk. “Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baba-nimetullah-nimetullah-nahcivani

Eserden Örnekler


Yani, mutlak surette Hakk'ın dışındaki şeylerden dönüş anlamına gelen tevbede sizleri muvaffak kılmak ister. Size tevbe kapısı açıldığı zaman, matluba doğru ilerlemeyi ve yaklaşmayı gerekli kılan talep kapısı da açılır. Neticede ondan, mutlak surette sevgilinin dışındaki her şeyi yok eden şiddetli bir aşk doğar. Hatta bu aşk, belki sevenin de sevilenin de yok olduğu bir aşktır… (Kurt 1998: 192).

Kaynakça


Bayhan, Ramazan (1997). Ni`metullah b. Mahmut Nahcivani ve "el-Fevatihu`l-İlahiyye ve`l-Mefatihu`l-Gaybiyye" Adlı Eserinin Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Fîrûz Merdânî (1397). “Mu’arrifî-i Şeyh Bâbâ-i Nahcivânî ve Berresî-i ‘anâsır-i Sebkî ve Muhtevâî-i Nüsha-i Hettî-i Şerh-i Gülşen-i Râz-i Vey”, Neşriyye-i Nesr-i Pejûhî-i Edeb-i Fârsî, 43/21, s.155-175.

Kurt, Yaşar (1998). Nahcuvanî ve Tasavvufi Tefsiri. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

Kurt, Yaşar (2013). “Nimetullah bin Mahmud”, İslam Ansiklopedisi. C.33. İstanbul: TDV Yay. 132-133.


Atıf Bilgileri


Kaska, Çetin. "EL-FEVÂTİHU'L-İLÂHİYYE VE'L-MEFÂTÎHU'L-GAYBİYYE EL-MÛDIHATÜ Lİ'L-KUR'ÂNİYYE VE'L-HİKEMİ'L-FURKÂNİYYE (BABA Nİ'METULLÂH)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/el-fevatihu-l-ilahiyye-ve-l-mefatihu-l-gaybiyye-el-mudihatu-li-l-kur-aniyye-ve-l-hikemi-l-furkaniyye. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HİDÂYETÜ'L-İHVÂN (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Parvana Bayram
Görüntüle
2 TERCÜME-İ NAKŞ-I FÜSÛS VEYA HÂŞİYE ALÂ FÜSÛSİ'L-HİKEM (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Parvana Bayram
Görüntüle
3 ŞERH-İ GÜLŞEN-İ RÂZ (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
4 HÂŞİYE ALÂ TEFSİRİ'L-BEYZAVÎ (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Parvana Bayram
Görüntüle
5 GÜLŞEN-İ RÂZ ŞERHİ (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Parvana Bayram
Görüntüle
6 MENÂKIBÜ’L-ÂRİFÎN (EFLÂKÎ) Eflâkî, Eflâkî Dede, Eflâkî Ahmed Ârifî, Ârifî Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
7 MEVHÛB-I MAHBÛB (ŞEYHOĞLU) Şeyhoğlu, Baba Yusuf Sivrihisarî Araş. Gör. Harun ALKAN
Görüntüle
8 MÜNYETÜ'L-EBRÂR VE GUNYETÜ'L-AHYÂR (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Taha Orhan
Görüntüle
9 TABSİRATÜ’L-MÜBTEDİ VE TEZKİRETÜ-İ-MÜNTEHİ (KONEVÎ) Konevî, Sadreddin Doç. Dr. Mevlüt Gülmez
Görüntüle
10 KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Mehmet Bilal Yamak
Görüntüle
11 RİSÂLE-İ ZİKRULLAH (AKŞEMSEDDİN) Akşemseddin, Şemseddin Muhammed Araş. Gör. Harun ALKAN
Görüntüle
12 MİSBÂHU’L-ÜNS BEYNE’L-MA’KÛL VE’L-MEŞHÛD FÎ-ŞERHİ MİFTÂHİ’L-GAYB (FENÂRÎ) Fenârî, Mollâ Fenârî, Şemseddîn Muhammed b. Hamza, Şemseddîn Muhammed Efendi Diğer Edibe Taş
Görüntüle
13 ŞERH-İ HADİS-İ ERBÂİN (SOMUNCU BABA) Somuncu Baba Prof. Dr. Enbiya Yıldırım
Görüntüle
14 ZİKİR RİSÂLESİ/ KELİME-İ TEVHİD ZİKRİ RİSÂLESİ (SOMUNCU BABA) Somuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî Diğer Tuğba Nurlu Ertürk
Görüntüle
15 KÂŞİFÜ'L-ESTÂR AN VECHİ'L-ESRÂR (ŞEYH HÂMİD-İ VELÎ) Şeyh Hâmid-i Velî Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle