16. yüzyıl şairlerinden Zâtî’ye ait şehr-engiz. Mesnevi nazım şekli ve mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün aruz kalıbıyla yazılan Şehr-engîz, tabii ve tarihî güzellikleriyle II. Bâyezid (ö. 1512) dönemindeki Edirne’yi ve bu şehirde yaşayan güzelleri konu edinir.

Eser, nüshalar arasında farklılık olmak üzere tenkitli metnini konu alan çalışmaya göre 167 beyitten oluşmaktadır (Karaca 2018: 116). 11 beyitlik hamdele ile başlayan eserde sırasıyla 9 beyitlik bir naʿt, II. Bâyezid’in Edirne’ye gelişi ve Edirne’nin güzelliklerinin anlatıldığı 23 beyitlik bir bölüm, seher vaktinin övgüsünün yapıldığı 4 beyit ve Edirneli güzellerin anlatıldığı bir bölüm ile hem güzeller hem de mecâzî aşkını İâhî aşka döndürmesi için yakardığı dua bölümleri bulunmaktadır.

Şehrengizlerin pek çoğu gibi esnaf zümresine mensup erkek güzelleri konu edinen eserdeki güzeller, fizikî yönden klasik Türk edebiyatında kabul görüş ideal güzellik özellikleriyle tavsif edilmiştir. 52 güzelin vasfedildiği Edirne Şehr-engîzi’nde bu güzellerden 13’ü babasının adı veya mesleği, 19’u kendi mesleği, 20’si ise kendi isim veya lakabı ile tanıtılmıştır (Karaca 1998: 119). Biri dışında her bir güzel ikişer beyitle anlatılmıştır. Bu tanıtımlar, konu edilen ismin meslek, iş veya lakapları ile babalarının isim veya meslekleri çerçevesindeki bir kelime kadrosuyla ifade edilmiştir. Mesela “bezzâz” olan bir dilber “harîr, düğme döğmek ve ilik” gibi ipekçilikle ilgili kelimelerden istifadeyle anlatılırken “İbn-i abâcı” diye adlandırılan dilber “abâ, libâs-ı hüsn, al, Âl-i abâ” gibi babasının mesleğini çağrıştıran ifadelerle tanıtılmıştır (Karaca 2018: 120, 123).

Dört nüshası bilinen eser birkaç çalışmaya konu olmuştur (Kırkılıç 1979; Kurtoğlu 1995 ve Karaca 2018).

Şairin biyografisi için bk. “Zâtî, Ivaz”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zati-ivaz