ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ
galat sözlüğü
Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi (d. ?/? - ö. 1226/1811-12)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kazasker Mehmed Hafîd Efendi’nin galatâta dair eseri.  1804 yılında telif edilen Ed-Dürerü’l-Müntehabâti’l-Mensûre Fî Islâhi’l-Galatâti’l-MeşhûreGalatât-ı Hafîd Efendi diye meşhur olmuştur. Türkçe derli toplu ilk galat sözlüğü hüviyetine sahip eserin Arapça mukaddimesinde yazar, bazı âlimlerin galat kelimelere dair müstakil eserler yazdıklarını, bunların en meşhurunun Harîrî’nin Dürretü’l-Gavvâs'ı olduğunu, Arap dilinde bu esere birçok hâşiye ve şerh yazıldığını, Osmanlı âlimlerinden Kemalpaşazâde ile Ebussuûd Efendi’nin de bu konuda birer eser kaleme aldıklarını söyler. Ancak bu eserlerde sadece Arapçadaki galat kelimeler üzerinde durduklarını, hâlbuki Türkçede ve bilhassa İstanbul halkının konuşma dilinde Arapça kelimelerin yanında Farsça ve Yunanca kelimelerin de bulunduğunu, bir kısım kelimelerin ise Çağatay Türkçesinden geldiğini ve galat kelimelerin giderek yaygınlaştığını beyan eder.

Fazla ayrıntıya girmeden bu eserinde önemli galatları bir araya getirdiğini belirten Hafîd Efendi, halkın yaygın şekilde kullandığı galatları, bir kısım dil bilginlerinin mutlak surette veya bazı durumlarda caiz gördüğü galatlar, dil bilginlerinin uygun görmediği, ancak ilim adamları arasında yaygınlık kazanıp çeşitli eserlerde kullanılan galatlar ve hiçbir âlimin uygun görmeyip kullanmadığı galatlar şeklinde üç gruba ayırır. Müellif, elifba sırasına uygun olarak sıraladığı yabancı kökenli 1123 galatın tanımını ve kısmen etimolojisini yaptıktan sonra bu kelimelerin asli dillerindeki karşılıklarını da verir. Kitabın en dikkat çekici tarafı, sadece tanımla yetinilmeyip bir kelimeyle ilgili başka kelimelerin de kaydedilerek tarihî, dinî, içtimai ve folklorik bilgilerin çok geniş şekilde verilmesidir. Metin bu özellikleriyle bir galatât kitabı olmanın yanında ansiklopedik bilgiler ihtiva eden bir eser olarak da değerlendirilebilir. Beş yazma nüshası bulunan eser 1806’da İstanbul’da basılmıştır. Yeni harfli neşri Yakup Yılmaz tarafından 2018’de yapılmıştır.

Yazarın biyogafisi için bk. “Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi”.Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hafid-mehmed-hafid-efendi

Eserden Örnekler


Nevbahâr: İlk yaz diye meşhûr fasl-ı ma‘rûfun ismi. Yeni çiçek ma‘nâsına müsta‘meldir. Eğerçi lisân-ı Fârsîde feth-i bâ ile bahâr envâ‘-ı şükûfe vü ezhâra delâleti âşkârdır; lâkin mukâbili güz faslına köhne bahâr ıtlâkından nevbahârda bahâr yaprak ma‘nâsına olduğu bedîdârdır. Arabîde vakt-ı merkûma feth-i râ ve kesr ü medd-i bâ ile rebî ve mukâbiline i‘râb-ı muharrer ile harîf derler.

Tahkîk-i ma‘nâ-yı lafz-ı bahâr u nevrûz: Pûşîde değildir ki bahâr yaprağın ism-i mevzû‘u olup çiçeğe ve fasl-ı merkûma yalnız bahâr ıtlâkında mecâz olur. Yaprak ma‘nâsına berg isti‘mâli mecâz olduğu gibi; zîrâ berg levâzımât ve mühimmâta ıtlâk olunur ki lisân-ı Türkîde yaprak ta‘bîr ederler. Hattâ beyne’l-A‘câm mā-lezime-i seferiyyeye berg-râh derler. (Yılmaz 2018: 609)

Kaynakça


Özcan, Abdülkadir (1997). “Hafîd Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. XV. İstanbul: TDV Yay. 111-112.

Yılmaz, Yakup (2018). Âşirefendizâde Mehmed Hafîd, ed-Dürerü’l-Müntehabâti’l-Mensûre Fî Islâhi’l-Galatâti’l-Meşhûre. Ankara: TDK Yay.

Atıf Bilgileri


Ekinci, Ramazan. "ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ed-dureru-l-muntahabatu-l-mensure-fi-islahi-l-galatati-l-meshure-galatat-i-hafid-efendi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MEHÂHU'L-MİYÂH Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
2 SEFÎNETÜ'L-VÜZERÂ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
3 TERCÜME-İ SÎ-FASL Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
4 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
5 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
6 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
7 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
8 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
9 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
10 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
11 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
12 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle
13 ERZURUM LEHÇESİ SÖZLÜĞÜ (ABDÎ) Abdî, Şebinkarahisarlı Prof. Dr. İsrafil Babacan
Görüntüle