ECEL-İ KAZÂ (EBÜZZİYA TEVFİK)
tiyatro
Ebüzziya Tevfik (d. 1849 - ö. 27 Ocak 1913)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ebüzziyâ Tevfik’in ilk kitabı. Kaza ile gelen ölüm veya talihsiz ölüm anlamındadır. Tanzimat’ın ilk mensur dramlarındandır. Kitapta Ebüzziyâ Tevfik’in tiyatroya dair görüşlerini içeren üç sayfalık bir Mukaddime bulunur. Tamamı 108 sayfadır. Romantik bir dram (facia) niteliği taşır. Beş fasıl, beş perde ve yirmi üç meclisten oluşur.

Türk edebiyatında tenkit edilen ilk telif piyestir. Piyes hakkında ilk tenkit Âli Bey tarafından Diyojen dergisinde yapılır. Âli Bey, bu eseri Romeo ve Juliet ile kıyaslayacak kadar beğenir. Konusu, Romeo ile Juliet gibi kan davası güden iki ailenin çocuklarının birbirlerine duydukları ölesiye ve umutsuz aşktır. Erzurum Valisi Laz Ahmet Paşa, halka eziyet eden zorba bir idarecidir. Eserde onun zorbalıklarına karşı koymaya çalışan karakterlerin bulunur ve romantik aşk vesilesiyle ‘hürriyet-istibdat’ mücadelesine yönelik bir mesaj verilir. Paşanın kızı Nimet ile köklü Kürt aşiretinin beylerinden Pertev’in arasındaki aşk, iki ailenin düşmanlığı yüzünden çıkmazdadır. Paşa, babasını öldürdüğü Pertev’i, kendi hayatını garanti altına alabilmek için yanına alır. Pertev, Paşa’nın kendisine sığındığını düşünür ve ona bir şey yapmaz. Paşa, kızını yeğeni Numan ile evlendirmek ister. Erzurum eşrafından Fazıl’ın gayretleri sonucu Numan, Nimet’le Pertev’in aşkından haberdar olur. Hocası ve aynı zamanda modern ve uzlaştırıcı bir müftü olan Hulusi Bey’in telkinleriyle Numan, iki sevgiliyi birbirine kavuşturmak için çabalar. Bu sırada Şuregöl aşireti isyan eder. Paşanın planı Pertev’i öldürtüp suçu bu aşiretin üstüne yıkmaktır. Böylelikle Paşa hem Pertev’den kurtulacak hem de iki aşireti birbirine kırdırtacaktır. Bu planını Numan’a anlatır. Numan, bu planları Müftü, Fazıl, Pertev ve Nimet ile paylaşır. Sonrasında Nimet’in Pertev’le kaçmasını sağlamak amacıyla bir plan hazırlarlar. Paşanın konağında kıyametler kopar çünkü Nimet ile Pertev’in aşkı konakta duyulur. Nimet’in annesi Serefraz Hanım, kızının aşkına saygı duyup Pertev’le evlenmelerine razı olsa da Paşa bu durumu bir türlü kabullenmez. Kızının aşkı için canından vazgeçeceğini öğrenen Paşa kararından yine de dönmez ve kızına fena halde kızar. Nimet, aşkını ve sevdiği adamı babasına karşı savunur. Paşa, kan davasını öne sürerek Pertev’i öldürtme kararı verir. Öte yandan kaçmak için yapılan plan gereğince, Nimet ve Pertev kararlaştırılan yer ve saatte bir araya gelirler. Nimet, duyduğu ayak seslerinden ve birtakım gürültülerden babasıyla adamlarının geldiğini sanır ve aşırı korku, heyecan ile gerçek olmayan hayallere kapılarak ölür. Oysaki duyulan sesler kaçmalarını sağlamak için gelen Numan ve adamlarına aittir. Nimet’in oracıkta öldüğünü gören Pertev de buna dayanamaz ve intihar eder. İki sevgili kavuşamaz ve Numan’ın fedakârlığı ve yardımı boşa gider.

Eser, 1288/1872 yılın Ağustos ayında Muhip Matbaasında basılır. 29 Kasım 1872’de Gedikpaşa’daki Osmanlı Tiyatrosu’nda saray dışında Türk seyircisine oynanan ilk telif piyestir. Geliri tiyatro sanatçılarına verilen ilk piyestir. Basıldığı yıl Gedikpaşa’daki Osmanlı Tiyatrosu’nda fazla ilgi görür ve defalarca oynanır. Eser, üç sezon süresince Osmanlı Tiyatrosu Kumpanyası’nın repertuarında kalır.  Eser, Âlim Gür tarafından Latin alfabesine aktarılmıştır (Gür 2000).
Yazarın biyografisi için bk. "Ebüzziya Tevfik". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ebuzziya-tevfik

Eserden Örnekler


Birinci fasıl

Birinci perde (Erzurum Hükümet Konağının harem havlusunda, kenarda kapıcı külliyesi)

Birinci meclis

“Perde açıldığı gibi Pertev Bey görünür. Arkasında sırmalı bir kat başıbozuk esvabı. Başında bir sırmalı gecelik serpûşi belinde bir çift gümüşlü tabanca. Bir hançer. Boynunda bir altın kılınç. Hepsinin üstünde bir yağmurluk hava açık ayaz. Kandilin suyu soğuktan donmağa başlar.”

Pertev

(kandile yaklaşır gözünü diker )

Hey koca kara tali’ hey!.. Kandile ihtiyacı mı biliyorsun ya? De bakalım şu ateşi de dondurabilirsen sayarım seni?

(külliyenin önünde endişeli endişeli biraz gezdikten sonra saate bakarak) Maşallah sabah yaklaşmış!.. intizâr!.. intizâr!.. bu intizâr beni helâl edecek... ah bu emel ah!.. ne zehirli ab-ı hayat imiş!.. (Ebüzziya Tevfik: 1872: 8-9).

Kaynakça


Ebüzziya Tevfik (1872). Ecel-i Kaza. İstanbul: Muhip Matbaası.

Ebüzziya, Ziyad (1994). “Ebüzziyâ Mehmed Tevfik (1849-1913)”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 10., s. 374-378, https://islamansiklopedisi.org.tr/ebuzziya-mehmed-tevfik [Erişim tarihi: 07.06.2022]

Ebüzziya, Ziyad (1998) “Lügat-ı Ebüzziya”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Devirler, İsimler, Eserler, Terimler. C. 6. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Gür, Âlim (1998). Ebüzziya Tevfik Hayatı; Dil, Edebiyat, Basın, Yayın ve Matbaacılığa Katkıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Gür, Âlim (2000). Ecel-i Kaza: (İnceleme-yeni ve eski harflerle metin-sözlük). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Atıf Bilgileri


GÜRBÜZ, HAYRUNNİSA. "ECEL-İ KAZÂ (EBÜZZİYA TEVFİK)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ecel-i-kaza-ebuzziya-tevfik. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DURÛB-I EMSÂL-İ OSMÂNİYYE (EBUZZİYÂ TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Doç. Dr. Tuğçe Erdal
Görüntüle
2 HABÎBE YÂHUT SEMÂHÂT-I AŞK (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziyâ Tevfik Öğretmen HAYRUNNİSA GÜRBÜZ
Görüntüle
3 İMSÂKİYYE-İ NEVÎN (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Araş. Gör. Dr. Cemile Odunkıran
Görüntüle
4 MUHÂTABA (MEHMED NÂZIM) Mehmed Nâzım Diğer ALİ ERBAY
Görüntüle
5 LUGAT-I EBÜZZİYÂ (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Öğr. Üyesi Feyzi Çimen
Görüntüle
6 MUHARRERÂT-I HUSÛSİYYE-İ ÂKİF PAŞA (ÂKİF PAŞA) Âkif Paşa Öğr. Gör. Abdullah Ezik
Görüntüle
7 MÜNTAHABÂT-I TASVÎR-İ EFKÂR (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Ayşegül Ergişi
Görüntüle
8 NÜMÛNE-İ EDEBİYYÂT-I OSMÂNİYYE (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
9 SURÛRÎ-İ MÜVERRİH (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Ayşegül Ergişi
Görüntüle
10 TAZARRU'ÂT-I SİNÂN PAŞA (EBÜZZİYÂ TEVFÎK) Ebüzziyâ Tevfîk, Mehmed Doç. Dr. Muhittin Turan
Görüntüle
11 ÜÇ YÜZLÜ BİR KARI (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Ayşegül Ergişi
Görüntüle
12 NAMIK KEMAL (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Öğr. Üyesi YASİN YAVUZ
Görüntüle
13 MAKAME-İ TEVKİFİYE (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Ayşegül Ergişi
Görüntüle
14 EZOP (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik (1849-1913) Prof. Dr. Süheyla Yüksel
Görüntüle
15 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
16 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
17 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
18 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
19 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
20 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
21 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
22 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
23 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
24 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle