- Yazar Biyografisi (TEİS)
RİYÂZÎ, Mehmed Riyâzî Efendi (ö. 1054/1644) - Madde Yazarı: Prof. Dr. Sadık Yazar
- Eser Yazılış Tarihi:1015/1606-07
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Atalar Sözü
- Yayın Tarihi:17/06/2022
DÜSTÛRU’L-AMEL (RİYÂZÎ, Mehmed Riyâzî Efendi)
Farsça meseller derlemesi ve tercümesiRİYÂZÎ, Mehmed Riyâzî Efendi (ö. 1054/1644)
ISBN: 978-9944-237-87-1
17. yüzyıl tezkire yazarı şairlerden Riyâzî'nin Farsça meselleri (atasözü ve deyimsel ifadeler) derleyip Türkçe tercüme ve şerh ettiği eseri. Eser, kısa bir hamdele ve salvele ile başlamaktadır. Daha sonra Fars dilinin önemi hakkında birkaç cümleye yer veren Riyâzî, Acem şairlerinin şiirlerinden hareketle Farsça meselleri derlediği kısa bir mecmua oluşturup buna Düstûru’l-Amel ismini verdiğini belirtmiştir. Riyâzî Efendi bu bilgileri verdikten sonra alfabetik olarak derlediği Farsça mesel, tabir ve sözcükleri örnek beyitlerle tanıklayarak Türkçeye çevirmiştir.
Muhtelif varyantlarıyla beraber 1050 civarında Farsça meseli ihtiva eden (Riyâzî 2017: 3) eserde, mesellerin çoğuna; Kemâl-i Isfahânî, Hilâlî, Mîr Hüsrev, Mollâ Câmî, Kâtibî, Hâfız, Kemâl İsmâ’îl, Tûsî, Tamâmî-i Meşhedî, Selmân, Hayâlî, Assâr, Zahîr, Hâtifî, Nizâmî, Şâh Tâhir, Vahşî, Zuhûrî, Şeyh Sa’dî, Hâkânî, Acîbî, Seyfî, Abdürrezzâk, Şemseddîn Sarâyî, Riyâzî, Kemâl Hucendî, Enverî, Attâr, Örfî, Hayretî, Âsafî, Şâhî, Figânî, Ehlî, Muhteşem, Emîrî, Şükrî, Mevlânâ, Basîrî, Evhadî, Kemâl Isfahanî, Baba Nasîbî, Ümmîdî, Bezmî, Dihlevî, Firdevsî, Zamîrî, Şevkî, Şeyh Âzerî gibi İranlı şairlerin beyitlerinden tanıklar getirilmiştir.
1607 yılında yazıldığı tahmin edilen (Riyâzî 2017: 3) Düstûru’l-Amel'e alınan mesellerin her biri genellikle kısaca tercüme edilirken bazen kullanım bağlamına dair de bilgiler verilmektedir. Çoğu mesel Türkçe olarak karşılanmakla birlikte bazı mesellerin Arapça ve Farsça olarak karşılandığı da görülebilmektedir (Açıkgöz 1988: 3). Eserdeki meseller madde başlarına göre Arap harflerine göre alfabetik olarak düzenlenmişken her bir madde başında önce ilk harfinin harekesi üstün olan kelimeler yazılmış ve bu grubu kesreli ve ötreli harfle başlayan kelimeler takip etmiştir (Açıkgöz 1988: 2).
Kimi maddeleri itibarıyla önemli ansiklopedik bilgileri ihtiva eden, bu özelliğinden dolayı da klasik Türk kültürü ve edebiyatı araştırmaları için önemli bir kaynak olan Düstûru’l-Amel'in yazma eser kütüphanelerinde birçok nüshası bulunmaktadır. Funda Türkben eserin 37 nüshasını tespit etmiştir (2013: 16-17).
Namık Açıkgöz 1986 yılında hazırladığı doktora tezinde eserin tenkitli metnini kurmuştur. Eser üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Türkben 2013).
Yazarın biyografisi için bk. "Riyâzî, Mehmed Riyâzî Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/riyazi-mehmed-riyazi-efendi.
Eserden Örnekler
în ez felek est ve ez Hasen nîst
Bu mesel-i bî-bedel şol zamânda müsta'meldür ki zebân-ı Türkîde bir kişi bir kimesneden şikâyet eyleyüp dise idi ki "Fülân kimesne beni incitdi ve bana zulm eyledi." ol mukâbelede zurefâ-yı Acemden birisi "Yolunda gelecek var imiş ve kulun başına her ne gelürse âlem-i bâlâdandur kimseden degüldür." diyecek yirde zurefâ-yı Acem bu mısrâ' ki aynıyla meseldür darb iderler: în ez felek est ve ez Hasen nîst. Şâh Muhammed-i Nihâvendî'nün bu kıt'a-i pür-ma'nâsından mesel-i sâlifü'z-zikr fehm olınur.
[Çün] bâ-zen-i hîş güft Şâh Muhammed
Kîn beççe-i zişt kâr-ı men nîst
în ez-Hasen-i külâh-dûz est
Hakkâ ki der-în sühan sühan nîst (Riyâzî Mehmed Efendi, Düstûru'l-Amel, 12b-13a)
Kaynakça
Açıkgöz, Namık (1986). Riyâzî: Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği, Dîvan, Sâki-nâme ve Düstûru’l-Amel’in Tenkildi Metni. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Açıkgöz, Namık (1988). "Riyâzî’nin Düstûrü’l-’Amel’i ve Ansiklopedik Önemi". Fırat Üniversitesi Dergisi: Sosyal Bilimler, II/2: 1-17.
Riyâzî Mehmed Efendi (2017). Riyâzu'ş-Şu'arâ. Hzl. Namık Açıkgöz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap).
Riyâzî Mehmed Efendi, Düstûru'l-Amel. Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye 1213.
Türkben, Funda (2013). Riyâzî Mehmed Efendi ve Destûru'l Amel'i. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | RİYÂZÜ’Ş-ŞU‘ARÂ (RİYÂZÎ) | Riyâzî, Mehmed Efendi | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
2 | DÎVÂN (RİYÂZÎ, MEHMED) | Riyâzî Mehmed Efendi | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
3 | SÂKÎ-NÂME (RİYÂZÎ, MEHMED EFENDİ) | Riyâzî, Mehmed Efendi | Araş. Gör. Kerem Kaan Akhan |
Görüntüle | ||
4 | MUHTASAR-I VEFEYÂTÜ'L-A'YÂN | RİYÂZÎ, Mehmed Riyâzî Efendi (ö. 1054/1644) | Doç. Dr. suat donuk |
Görüntüle | ||
5 | RÎSÂLE FÎ İLM-İ BEYÂN (RÎYÂZÎ, MEHMED EFENDİ) | Riyâzî, Mehmed Efendi | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
6 | KEŞFÜ'L-HİCÂB AN-VECHİ'S-SAVÂB (RİYÂZÎ, MEHMED EFENDİ) | Riyâzî, Mehmed Efendi | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
7 | SAHÂYİFÜ'L-LETÂYİF FÎ ENVÂ'İ'L-ULÛM VE'L-MA'ÂRİF (RİYÂZÎ, MEHMED EFENDİ) | Riyâzî, Mehmed Efendi | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
8 | SİYER (RİYÂZÎ) | Riyâzî, Mehmed Efendi | Araş. Gör. Murat ASLAN |
Görüntüle | ||
9 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
10 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
11 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
12 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
13 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
14 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
15 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
16 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
17 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
18 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |