- Yazar Biyografisi (TEİS)
Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed - Madde Yazarı: Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:01/09/2022
DÜSTÛRÜ'L-'AMEL FÎ MÜBÂHÂTİ'L-'İBÂDÂT (VEYSÎ)
İslam rükünlerinin karşılaştırıldığı ahlâkî eserVeysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed (d.969/1561-ö.1037/1628)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Namaz, oruç, zekât, cihat, hac ve kelime-i şehadetten oluşan İslam rükünlerinin kısmen bir münazara şeklindeki atışmalarını konu alan ahlâkî alegorik eser. Düstûru'l-‘Amel fî Mübâhâti'l-‘İbâdât “İbadetlerin münazarasında temel ilke” anlamına gelmektedir. Eser, kaynaklarda ve kütüphane kataloglarında Şahâdet-nâme, Fezâ'il-i Kelime-i Tevhîd, Risâle fî Fezâ'ili Kelimeti lâ ilâhe illa'llâh, Mübâhât-ı Ferâ’iz-i Hams adlarıyla da kaydedilmiştir. Eserin matbu nüshası 62 sayfadır, yazmalar arasında içerik bakımından farklılıklar bulunmaktadır.
Eserde İslam’ın temel rükünleri sırasıyla namaz, oruç, zekât, cihat, hacdan her biri övünmeye başlar. Birey ve toplum hayatında ne denli önemli ve işlevsel olduklarını aklî ve naklî deliller ile kanıtlamaya çalışırlar. İddialarını desteklemek için ayet, hadis ve üç dilden manzumelere başvururlar. Sonunda kelime-i şehadet sözü alır ve her birine hitap ederek onları birer birer kendisiyle kıyaslar. Kendisi olmadan hiçbirinin geçerli olmayacağını vurgular. O da sık sık ayet, hadis ve manzumelere başvurur. Tartışma kelime-i şehadet lehine son bulur. Sahneleme tekniğinin kullanıldığı ve karşılıklı atışma şeklinde devam eden bu alegorik bölüm yaklaşık olarak eserin yarısını kapsar. Ondan sonra kelime-i şehadet hakkında ders ve nasihat şeklinde bilgiler verilir. Oruca dair bölümde, “Hikaye-i Bedî’a fî Fazîleti’s-Savm” başlığı altında orucun Allah katında ne denli önemli olduğunu vurgulayan bir hikaye anlatılır: İbadet etmeyen ve kötü huyları bulunan bir zenci ölür. Kimse sahip çıkmaz cenazesi ortada kalır. Vahiy ile Hz. Peygamber uyarılır, hürmeten Ramazan ayında hiçbir şey yemediğinden dolayı saygıyı hak ettiği bildirilir ve cenaze usûlüne göre defnedilir. Kelime-i şehadet bölümünde bir kaç hikâye yer almaktadır: Useyd ile babası Seleme’nin İslam’ı kabul etmesi; Yûsuf'un Züleyhâ’dan sakınması; Hz. İbrahim’in babasıyla diyalogu ve putun şehadet getirmesi; Hz. Yûnus ve Dâvud’un hikâyeleri; Firavun’un boğulması. Yine bu bölümde “lâ ilahe illa’llâh, Muhamedün resûlu’llâh, Ebû Bekr es-Sıddîk, Ömer İbnü’l-Hattâb, Osmân İbn Affân, ‘Alî bin Ebî Tâlib” ibarelerinden her birinin harf sayısının 12 olması ve bu sayının 12 imam ve 12 burca tevafuk etmesi “lâ ilahe illa’llâh”’ın din ve dünyanın direği olduğuna delil gösterilir. Eserde Farsça 102, Türkçe 21, Arapça 7 beyit; 49 ayet, 9 hadis ve 6 Arapça ibare yer almaktadır. Türkçe manzumelerin bir kısmı Veysî’ye aittir
Veysî bu eserinde de sanatlı bir dil kullanır. Arap, Fars ve İslam kültürüne dair bilgi ve birikimini eserde başarılı bir şekilde yansıtır. Dinî terminolojinin hâkim olduğu eserde cümleler yazarın Münşe’ât’ındaki cümlelerine nispeten kısa ve sadedir. Yazarın bu eserinde ki’li birleşik cümlelere daha çok yer verdiği görülmektedir.
Yazma Eserler kataloğuna göre eserin otuzu aşkın nüshası bulunmaktadır. Nüshaların içerik bakımından farklı oluşları eserin aşamalı olarak telif edilerek geliştirildiğini düşündürmektedir. Hakkında herhangi bir çalışma bulunmayan eser iki defa basılmıştır (1283, 1286).
Yazarın biyografisi için bk. “Veysi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/veysi-uveys-celebi-uveys-mehmed
Eserden Örnekler
Salât:
Evvelâ fâtiha-ârâ-yı dîbâce-i niyâz, ya’nî namaz, seccâde-nişîn-i mahfil-i nâz olup makâm-ı i’zâzdan bu veçhile ikâmet-i delâil-i fahre ser-âğâz etdi ki ben ki namazım, serv-kâmet-i bâğ-ı niyâzım, kandîl-i mihrâb-ı yakînim, es-salâtu ‘imâdu’d-dîn'im. Ben ol şâhid-i ‘adl-i ehl-i îmânım ki bensiz müdde’â-yı ashâb-ı İslâm suret-i sübut bulmaz. Ben ol müzekkî-i şuhûd-ı ferdâniyet-i sübhânım ki ben olmasam kabâle-i İslâm-ı erbâb-ı îmân müseccel olmaz. Mi’yâr-ı dâru’l-‘ayâr-ı şerî’at ki medâr-ı nesak-ı kârgâh-ı ‘âlemdir, ammâ bensiz sebeb-i perîşânî-i ahvâl-ı Benî Âdem’dir. Zîrâ ben ol düstûrü’l-‘amel-i mîzân-ı şer’im ki bensiz ne ta’dîl-i beyyine-i şer’iyye mümkin olur ne sıhhat-ı müdde’â suret-i vücûd bulur. Ben ol mu’ddilü’l-vezn-i asl u fer’im ki sâhib-i şer’-ı hakîkî beni mihekk-i tecribe-i nukûd-ı zamâ’ir-i şuhûd kılmışdır. Niçe mihekk belki hâce-i sâhib-teşhis-i mevâdd-ı sıdk u kizb bilmişdir.
Beyt:
Penç nemâz’est bih ez-penç genç
Bih ki bedîn penç şevî genc-senc
Pençe-i hod sâz bedîn penç seht
Pençe-i İblîs be-der laht laht
[Beş vakit namaz beş hazineden daha iyidir. İyisi mi bu beş vakit namaz ile hazineler kazan! Kendi pençeni bu beş vakit namaz ile güçlendir, şeytanın pençesini paramparça eyle!]
Çün kelâm-ı namâz mertebe-i ihtitâm buldı ve mukaddemât-ı mübâhât tamâm oldı. (Veysî. Düstûru’l-‘Amel. Nuruosmaniye Kütüphanesi 3292/3. vr. 251a-251b)
Kaynakça
Veysî (1283/1866). Şehâdet-nâme-i Veysî: Düstûru’l-'Amel. İstanbul: Tasvir-i Efkar Matbaası.
Veysî (1286/1869). Siyer-i Veysî-Hab-nâme-Münşe’ât-Şehâdet-nâme. İstanbul: Vezirhanı Matbaası.
Veysî. Düstûru’l-‘Amel. Nuruosmaniye Kütüphanesi 3292/3.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÜRRETÜ'T-TÂC FÎ-SÎRETİ SÂHİBİ'L-Mİ'RÂC (VEYSÎ) | Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
2 | HÂB-NÂME (VEYSÎ) | Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
3 | MÜNŞE'ÂT (VEYSÎ) | Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
4 | FÜTÛH-I MISR (VEYSÎ) | Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
5 | MERACÜ'L-BAHREYN (VEYSÎ) | Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
6 | GURRETÜ'L-'ASR Fî TEFSîRİ SÛRETİ'L-NASR (ÂLÎ, ADANAVÎ HÜSEYİN ÂLÎ EFENDİ) | Âlî, Adanevî Hüseyin Âlî Efendi, Hüseyin Çelebi b. Abdullah | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
7 | HEDİYYETÜ'L-MUHLİSÎN VE TEZKİRETÜ'L-MUHBİTÎN (ŞEYH BÂLÎ b. ÜVEYS) | Şeyh Bâlî b. Üveys | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (VEYSÎ) | Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
9 | HİCVİYYE (VEYSÎ) | Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed | Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK |
Görüntüle | ||
10 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
11 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
12 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
13 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
14 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
15 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
16 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
17 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
18 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
19 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |