Marzubân-nâme isimli eserin Şeyhoğlu Mustafâ tarafından yapılan Türkçe tercümesi. İlk defa İran’ın kuzey bölgesinde Tâberistân diye gösterilen Mazenderân bölgesinde hüküm süren eski Bâvend sülalesi hükümdarlarından Marzubân bin Rüstem tarafından yazılan Marzubân-nâme'nin miladi 10. yüzyıl sonlarında yerli halk dili ile kaleme alındığı sanılan asıl nüshası ele geçmemiştir. Eserin 13. yüzyıla ait Farsça iki ayrı versiyonu bilinmektedir. Bunlardan biri Sa'deddîn el-Varâvînî’ye diğeri de Muhammed Gâzî el-Malatyavî’ye aittir. Malatyavî’nin metninin ismi Ravzatu’l-Ukûl'dür.  Kelîle ve Dimne, Tûtî-nâme, Binbir Gece Hikâyeleri gibi mensur hikâye ve masallardan oluşan Marzubân-nâme ahlaki nitelikte bir eserdir. Kahramanlarının hayvanlar olduğu eserde bütün fasıllarında anlatılan fıkra ve hikâyelerin çoğu başka fıkra ve hikâyelere bağlanarak (Korkmaz 1995: 381-83) iç içe geçen bir tahkiye tekniği kullanılmıştır.

Türk edebiyatı üzerine yapılan ilk dönem çalışmalarında, kim tarafından yapıldığı belli olmadığı belirtilen tercümenin Şeyhoğlu Mustafâ tarafından yapıldığını Zeynep Korkmaz tespit etmiştir (1995). Literatüre "Marzubân-nâme Tercümesi" olarak geçen eserin birkaç yerinde bu şekilde gönderme yapılmakla birlikte harekeli Berlin nüshasının 10. bâbının başında “ve bu kitâbın adın Destûr-ı Şâhî koduk…” denmiştir. Buna göre mütercimin kitabını Destûr-ı Şâhî olarak isimlendirdiğini söylemek mümkündür (Korkmaz 2017: 42). Ancak Ramazan Duran, kitabın Kazan Devlet Üniversitesi'nde kayıtlı ve tam olduğunu iddia ettiği nüshasında bu ismin Düstûr-ı Şâhî fî Hikâyât-ı Pâdişâhî olduğunu ileri sürmüştür (Duran 2016: 27-28). 

Şeyhoğlu'nun Marzubân-nâme Tercümesi, Sa'deddîn el-Varâvînî'nin versiyonu kaynak alınarak yapılmıştır. Mütercimin verdiği bilgiye göre Germiyanoğullarından Süleymân Şâh (ö. 788/1386-87)’ın emri ile bu tercüme gerçekleştirilmiştir. Tercümenin hangi tarihte yapıldığı belli değilse de Germiyanoğulları beylerinden Süleymân Şâh'ın emri ile yazılmış olduğu düşünülürse eserin bu beyin hükümranlık yıllarına tekabül eden 770/1368-788/1386-87 yılları arasında kaleme alındığını söylemek mümkündür. Ananiasz Zajączkowski, eserin 782/1380 yılı dolaylarında yazılmış olacağını tahmin ederken Zeynep Korkmaz bunu biraz daha geriye götürmek gerektiğini belirtmektedir (2017: 42). Kısa bir hamdele ve salvele bölümünden sonra başlayan sebeb-i telif kısmında Şeyhoğlu, öncelikle okuyucuyu Allah'ın yaratması üzerinde düşünmeye sevk etmektedir. Akabinde bu hikmetlerin tarih kitaplarında yazıldığını belirten mütercim, bahsi geçen bu kitapları mütalaa ederken fesahat dolu ibarelerle yazılmış, hikâye, hikmet ve mesellerle bezenmiş bir kitaba rastladığını belirtmiştir. Bahsettiği kitabın siyasetname niteliğine göndermeler yapan Şeyhoğlu, onu Kelîle ve Dimne'den üstün görmüş ve yöneticiler tarafından okunmaya değer bulmuştur. Buna binaen kitabı Türkçeye tercüme edip Süleymân Şâh'a ithaf ettiğini beyan etmiştir. Bu kısımda verdiği bilgilere nazaran tercümeyi kendi iradesiyle yaptığı anlaşılan Şeyhoğlu, Kâbûs-nâme Tercümesi'nin girişinde ise Süleymân Şâh'ın emri ile Marzubân-nâme'yi tercüme ettiğini açıkça söylemektedir (bk. Doğan 2016).

Kitap, on bölümden oluşmakta ve bazıları iç içe geçmiş, çoğu da hayvan hikâyelerinden müteşekkil kıssaları ihtiva etmektedir. Eserin ilk dokuz bölümü kaynak metnin tercümesidir, 10. bölümü Şeyhoğlu eklemiştir (Duran 2016: 24). Zeynep Korkmaz tarafından yapılan karşılaştırmaya göre mütercim, Marzubân-nâme Tercümesi'nde tertip ve bâblar bakımından büyük oranda kaynak metne tabi olmuştur. Serbest bir şekilde tercüme edilen metin, Korkmaz’ın ifadesine göre dil ve üslup bakımından kendine özgü telif bir eser niteliği kazanmıştır (2017: 43, 55-56).

İlk dönem çalışmalarda Berlin Devlet Kütüphanesi ve Varşova Üniversitesi İslam Eserleri Kütüphanesinde olmak üzere iki nüshasına erişilen eserin yapılan son çalışmalarla birlikte toplam üç nüshası daha tespit edilmiştir. Bunlardan biri Ramazan Duran'ın neşrine esas olan Kazan Devlet Üniversitesi Fennî Kütüphanesi, Gotv. 13 numarada kayıtlı nüshadır. Bir diğeri Zeynep Korkmaz'ın bir makale ile tanıttığı Fransa Milli Kütüphanesinde kayıtlı nüshadır (bk. Korkmaz 1979). Eserin bir başka nüshası da Mehmet Altay tarafından tespit edilen Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü, 4959 numarada kayıtlıdır. Altay, bu nüshanın Kadı Fadlullâh isimli bir zat tarafından aparılıp kendisine ait kılındığını tespit etmiştir (2011).

Marzubân-nâme Tercümesi'nin Kazan nüshası basılmıştır (Şeyhoğlu Mustafâ 1864). Sigrid Kleinmichel, 1969 yılında eserin Berlin nüshasının 38 yapraklık bir kısmını yayımlamış daha sonra da bunun  üzerine bir doktora tezi hazırlamıştır (1970). Zeynep Korkmaz, metni bir incelemeyle birlikte neşretmiştir (1973). Korkmaz, bu neşrin ikinci baskısında bazı güncellemeler yapmış ve kitabın günümüz Türkçesine aktarımı ile tıpkıbasımına da yer vermiştir (2017). Ramazan Duran, eserin Kazan nüshasının çeviri yazılı metnini ve tıpkıbasımını yayımlamıştır (2016). Marzubân-nâme Tercümesi üzerine yapılan son çalışma ise Resul Özavşar'ın yüksek lisans tezidir (2009). 

Mütercimin biyografisi için bk. "Şeyhoğlu, Mustafâ Sadrüddîn". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhoglu-mustafa-sadruddin